İspanyol İşgaliyle Gelen Tarımsal Çöküşün Kısa Hikâyesi. İspanyol işgali Aztek uygarlığına son verirken, yüzyılları alan bir tarımsal yükselişe de son vermiştir. Aztek tarımından çok, Aztek altınlarına ilgi duyan İspanyollar, çiftçilerin yüksek hidrolik bilgisine, sulama tasarımlarına ve uzmanlıklarına gereken ilgi ve önemi göstermediler. Hatta tam aksine Azteklerin en iyi sulama çalışmalarını desteklemek yerine o ya da bu şekilde bu çalışmaları sabote ettiler. En isabetsiz davranışı ise ünlü Tenochtitlan şehrinin tarihi eserlerinin üzerine kendi şehirlerini kurmakla yaptılar.
Bu çalışma için Nezahualcoyotı’ın büyük barajından taşlar çalan İspanyollar belki de farkında bile olmadan bu bölgede neredeyse 21. yüzyılın başına kadar sürecek büyük bir yıkımı başlatmış oldular. Barajdan bu taşların çalınmasının ardından, Aztek topraklarına korkunç bir su akışı oldu, öyle ki bu suların yarattığı sellerin etkisi gerek şehre gerekse bölgeye ciddi sıkıntılar ve problemler getirdi. Bu sellere karşı İspanyolların aldığı önlemler Aztekler’in yöntemlerinden son derece uzak olmuştur, İspanyollar suyu kontrol altına almak yerine çoğunlukla etkili olmayan drenaj planlarıyla; suyu dışarı atmak gibi başarıya ulaşmayan bazı yöntemler kullandılar, İspanyollar chinampaların da değerini bilemediler. Bu tarlaların boşaltılabileceğini düşündüler. Oysa bu tarım alanlarında kullanılan göl dipleri zengin birer kaynak niteliğindeydi. Diğer yandan göllerin çoğunlukla tuzlu olması ve zararlı zemin tuzlarına da gereken önemi vermediler. Tüm bu ihmallere tecrübesizlikler de eklenince yukarıda kısaca değindiğimiz ve Meksika şehrini yıkıma uğratan seller ciddi bir tehlike olarak baş gösterdi. Tüm bu ilgisizliklerin, tecrübesizliklerin sonunda chinampa merkezlerini oluşturan Xochimilco ve Chalco Gölleri yeraltı sularıyla besleniyor olmalarına rağmen yavaş yavaş su kaybetmeye başladılar. Bu gelişme sonucunda, bu göllerde bulunan chinampalar bir sonraki yüzyılda kuruyarak öldüler. Chalco Gölünün tatlı suyunu besleyen Amecameca, Tenango ve Tlalmanalco Nehirleri yataklarından saptılar ve 1900‘deki sağanak yağmurlar dışında kurumuş olarak varlıklarını sürdürdüler. Yakın yüzyıllarda askeri darbeyle başa geçen Porfirio Diaz’ın hızla büyüyen şehrin içme suyuna katkıda bulunmak için Xochimilco’nun en büyük nehirlerine müdahale etmesiyse, chinampaların suyunun çekilmesi olayından çok daha kötü sonuçlar doğurdu. Çünkü bu müdahale Xochimilco Gölü’nün suyunun çekilmeye başlamasına neden oldu. Özellikle yağışın çok az olduğu 1950’de chinampalar tamamen kurudu.
Kaynak: Gizemli Bir Halkın Tarihi Aztekler / Yılmaz Aydın