Bir Kara Deliğin Fotoğrafını Çekmek Uluslararası Astronomi Birliği’nin 100’üncü, Ay’a İnsanlı İnişin 50’inci Yılı
Albert Einstein’ın 1915 yılında genel görelilik teorisi- ni ortaya atmasıyla evreni yöneten dört kuvvetten biri olan kütleçekim kuvvetine (diğer üç kuvvet ise güçlü çekirdek kuvvetleri, zayıf çekirdek kuvvetleri ve elektromanyetik kuvvettir) daha doğru bir yorum getir- miş olduk. Alman fizikçi Karl Schwarzchild sayesinde de kütlenin belli bir hacim içerisine sıkıştığında ışığın bile kaçamayacağı bir kütleçekim gücüyle uzay-zamanı bük- tüğü anlaşıldı ve karadelikler artık evrenin bir gerçeği olarak kabul edilmiş oldu. Her büyük kütleli galaksinin merkezinde, Güneş’ten milyonlarca hatta milyarlarca kat daha büyük kütleye sa- hip olabilen, süper kütleli bir karadelik bulunduğunu artık biliyoruz. 10 Nisan 2019 tarihine gelindiğinde ise inanıl- maz bir başarıya imza atıldı. İlk kez bir karadeliğin yakın çevresini hiç olmadığı kadar detaylı inceleyip onun âdeta bir fotoğrafını çekebildik! Bu çalışma sayesinde bizden 53 milyon ışık yılı ötedeki M87 isimli galaksinin merkezinde- ki 6,5 milyar Güneş kütlesine sahip süper kütleli karade- liğin etrafında yüksek hızlarda dolanan karbon monok- sit (CO) gazının detaylı bir görüntüsü elde edilmiş oldu. Görüntüyü elde edebilmek için çok yüksek bir çözü- nürlük gerekiyordu. Bu maksatla Dünya’nın çeşitli yer- lerinde bulunan çok sayıda teleskop birleştirilerek âdeta Dünya çapında bir teleskop elde edildi. Sonuç olarak elde edilen çözünürlük o derece yüksekti ki 4000 km ötedeki bir madeni para üzerinde yazan tarihi okumaya yeterdi. Bu teleskop ağına Olay Ufku Teleskobu (Event Horizon Telescope- EHT) dendi. Bir karadeliğin olay ufkuna yakın bölgede yer alan gazı görüntülemeyi hedefleyen bir teles- kop için güzel bir isim! Bu muhteşem çalışma 3 milyon dolar değerinde 2019 Breakthrough Ödülü’nün sahibi oldu. 12 Aralık 2019 tarihinde açıklanan habere göre ekip bir ödüle daha layık görüldü ve Physics World dergisinin Yılın Atılımı ödülünü aldı. Tüm ekibi ve özellikle ekipte yer alan Prof. Dr. Feryal Özel’i bu muhteşem başarıdan dolayı kutluyoruz. Aynı ekip tarafından benzer bir çalışma galaksimizin merkezi için de yapıldı ancak elde edilen verilerin anali- zi hâlâ devam ediyor. Galaksimizin merkezindeki süper kütleli karadelik, M87’den çok daha yakın bir mesafede, bizden yaklaşık 26.000 ışık yılı ötede bulunuyor, kütlesi ise yaklaşık 4 milyon Güneş kütlesine eşit. Galaksimizin merkezindeki süper kütleli karadelik nispeten bize daha yakın olsa da bakış doğrultumuzda yıldızlararası ortamın bulunması ve karadeliğin daha sönük olması, etrafında- ki CO gazını görüntülemeyi zorlaştırıyor. CO yaşam için zehirli olmasına rağmen hidrojen molekülünden sonra evrende en bol bulunan ikinci moleküldür ve ondan bir- çok şey öğrenmeye devam ediyoruz. Ancak burada bir konuya açıklık getirilmeli. “Fotoğra- fı çekildi” demek elinizdeki akıllı telefonun veya fotoğraf makinesinin kamerasıyla çekilen fotoğraf gibi bir görün- tünün elde edildiği anlamına gelmiyor. Karadeliğin gö- rüntüsü insan gözünün duyarlı olmadığı milimetre dalga boyunda alındı. Sonrasında yapılan bir dizi matematiksel ve fiziksel işlem sonunda söz konusu görüntü elde edildi.