İktisatta Grafiklerle Çalışma
19. yüzyılın sonlarına doğru İngiltere’de başbakanlık yapan Benjamin Disraeli gazetecilerle yaptığı bir sohbette üç tür yalanın varlığından söz etmişti: masum yalan, sorun çıkaran yalan ve istatistikler. İstatistiki bilgileri aktarmanın en güçlü yollarından bir tanesi grafiklerin kullanılmasıdır. İstatistikte olduğu gibi, grafikler de yalan söyleyebilir. Bir grafik kullanarak aslında söz konusu olmayan bir ilişkiyi varmış gibi gösterebilirsiniz. Tabiidir ki doğru çizilmiş bir grafik yalan söyleyemez. Grafik nispeten yeni bir gelişmedir. Logaritmanın bulunması ve matematiğin geliştirilmesinin ardından 18. yüzyılın sonlarına doğru grafiksel gösterimler kullanılarak, anlatımlar kolay anlaşılır hâle getirilmeye çalışılmıştır. Kişisel bilgisayarların ve video gösterimlerinin yaygınlaştığı günümüzde grafikler en az sözler ve sayılar kadar anlamlı hâle gelmiştir. Peki, iktisatçılar hangi grafikleri nasıl kullanırlar? Grafikler kullanılarak neler ortaya konabilir ve neler saklanabilir?
İktisatta her şey, her şeye dayanır. Örneğin kola tüketimindeki değişiklik, kola yapımında kullanılan malzemelerin fiyatındaki değişmelere, hava sıcaklığına ve diğer çok sayıda faktöre bağlı olarak ortaya çıkabilir. Çok sayıda değişken arasındaki bu türden karmaşık ilişkileri grafik aracılığı ile nasıl gösterebiliriz? Bu ekte iktisatta kullanılan grafikleri yakından inceleyecek, bu grafiklerin nasıl oluşturulduğunu ve nasıl yorumlanacağını öğreneceksiniz. Öte yandan bir değişkeninin diğeri üzerindeki etkisinin büyüklüğünün nasıl hesaplanacağını da bu bölümde öğreneceğiz. Eğer grafiklerin nasıl oluşturulduğu ve yorumlandığı konusunda yeterli bilgiye sahip olduğunuzu düşünüyorsanız, bu eki çalışmadan diğer konulara geçebilirsiniz. Ancak unutmayınız ki bu ek her zaman müracaat edebileceğiniz bir referans niteliği taşımaktadır.
İki Değişkenli Grafikler
Birçok ekonomik analizde iki değişkenin eş anlı olarak hareketleri gösterilmektedir. Örneğin; bir malın fiyatı değiştiğinde o mala olan talebin nasıl değiştiğini grafik yardımıyla gösterebiliriz. Bu durumda değişkenlerden birini yatay eksenin üzerinde diğerini de dikey eksen üzerinde gösteririz.
Grafik Ek.1’de yatay eksende elektrik enerjisine olan toplam talep miktarı ve dikey eksen de İstanbul’luların farklı fiyat seviyeleri için almayı arzuladıkları elektrik miktarı yer almaktadır. Her bir fiyat seviyesine karşılık talep edilen miktarlar noktalarla işaretlendikten sonra kesikli olmayan bir eğri ile birleştirilmiştir. Bu eğri talep eğrisi olarak adlandırılır. Grafik Ek.1’ de “a” noktası İstanbul’luların elektrik fiyatı 4 birim lira olduğu durumda 30 milyar kilovat elektrik tükettiklerini göstermektedir. Bu grafikten sadece farklı fiyat seviyelerinde İstanbul’luların talep ettikleri elektrik miktarını görebiliriz. Talep eğrisi bize İstanbul’da ne tür insanların yaşadığını, aile büyüklüklerini, ne tür ısıtıcılar kullanıldığını söylemez.