Ünite – Kıtlık Tercih ve Fayda Özet
Kıtlık ve Tercih Kavramlarını Açıklamak
Bireylerin ve toplumların karşı karşıya bulunduğu temel ekonomik sorun kıtlıktır. Mevcut kaynakların isteklerimizi karşılayamaması sonucu varolan kıtlık, ekonomi biliminin ortaya çıkış nedenidir. Çünkü ekonomi bilimi, kaynakları kıt olması nedeniyle insanların yaptıkları tercih ve bu tercihler sonucunda insanlar arasındaki ekonomik etkileşimi inceler. Mal ve hizmet üretiminde kullanılan kaynaklar girdiler ya da üretim faktörleri olup toprak emek ve sermaye olarak gruplandırılırlar. Kaynaklar ne kadar çok olursa olsun sınırlıdır. Bu üretim faktörleri sınırlı olduğu için, bir ekonomide üretilebilecek mal ve hizmetler de sınırlı olacaktır. Bu sınırlılıklar ekonomide bir malın üretimi arttırıldığında başka malların üretiminin azalması gerektiğini ortaya koyar. Bu kıtlık nedeniyle insanlar mallara sahip olmak için bir bedel ödemek zorundadırlar. Aslında tüm kaynaklarda varolan kıtlık, insanların arzuladıklarından daha az mal ve hizmete sahip olacakları sonucunu doğurmaktadır. Bu nedenle insanlar tercih yapmak zorunluluğu ile karşu karşıyadır.
Seçim ve Fırsat Maliyeti Kavramlarını İfade Etmek
kaynaklarımızı en iyi şekilde nasıl kullanabileceğimiz konusunda seçim yapmaya zorlamaktadır. Kıt kaynakların nasıl kullanılacağı konusunda akılcı seçimlerin yapılması ekonominin temel konusunu oluşturmaktadır. Akılcı (rasyonel) seçimlerin yapılabilmesi için, dikkate alınan her bir seçenek ya da alternatife ilişkin fayda ve maliyetlerin karşılaştırılması gerekir. Belirli bir karar ya da seçimin sağladığı fayda, bu seçime ilişkin maliyeti aşıyorsa, refah düzeyimiz yükselecektir ve bu seçim rasyoneldir. Ekonominin bize öğrettiği temel derslerden biri, yaptığımız tüm seçimlerin bir maliyet içermesidir. Beğendiğimiz bir şeyi elde etmek istediğimizde ya da bir şey yapmak istediğimizde, alternatif başka bir şeye sahip olmaktan ya da başka bir şeyi yapmaktan vazgeçmemiz gerekir. Belirli bir tercih ya da davranış için vazgeçmek zorunda kaldığımız en değerli alternatif bu seçimin ya da davranışın fırsat maliyetidir. Alternatif maliyet olarak da adlandırılan fırsat maliyeti, kısaca bir kararı uygularken vazgeçilen karar şeklinde tanımlayabiliriz.
Fırsat Maliyeti ile Parasal Maliyet Arasındaki İlişkiyi Göstermek
Kıtlıkla karşı karşıya bulunan insanların yaptıkları tercihleri, fırsat maliyeti önemli ölçüde etkiler. Eğer bir mal ya da hizmetin fırsat maliyeti artıyorsa insanlar bunun alımını azaltır ve bunun yerine daha ucuz olanı ikame etmeye çalışır. Bu çerçevede fırsat maliyeti ile fiyat arasındaki ilişkiyi bilmemiz çok önemlidir. İyi işleyen bir piyasada bir malın fiyatı ile fırsat maliyeti arasında çok yakın bir ilişki vardır. Bir malı satın almak için vazgeçtiğimiz TL miktarı o mal için parasal fiyattır. Bu alım kararının fırsat maliyeti vazgeçtiğimiz en iyi alternatif karardır. Fırsat maliyeti ile parasal maliyetin aynı şey olduğunu söylemek bir yanılgı olur. Çünkü piyasa iyi işlemediğinde parasal maliyet fırsat maliyetini yansıtmaz.
Üretim İmkanları Sınırının Ne Anlama Geldiğini Tanımlamak
Üretim imkânları sınırı, mevcut üretim faktörleri ve üretim teknolojisi veri iken belirli bir dönemde ekonominin maksimum düzeyde üretilebileceği çeşitli çıktı (ürün) bileşimlerini gösteren eğridir. Tüm kaynaklar en etkin biçimde kullanılmaktadır. Üretim imkânları sınırı dışında bir noktada üretim yapmak, kaynak yetersizliği nedeniyle mümkün değildir. Eğri içerisinde bir noktada bulunmak ise, kaynakların etkin kullanılmadıklarını gösterir. Artan fırsat maliyeti nedeniyle de üretim imkânları sınırı eğrisi orijine göre içbükey çizilir.
Alternatif İktisadi Sistemleri Tartışmak
Üretim imkânları eğrisi, kıtlık ve tercih sorununu basit bir şekilde açıklamakla birlikte, her ekonominin yanıtlamaya çalıştığı temel soruları da tartışmamıza olanak sağlamaktadır. Tüm ekonomilerin yanıt aradığı üç temel soru; neler üretilecek, nasıl üretilecek ve kimler için üretilecek ya da nasıl paylaşılacak biçimindedir. Bu üç temel sorunun çözümü için, toplumlar siyasi yapılarına uygun ekonomik sistemleri benimseyerek, bu çerçevede davranış içinde olurlar. Ekonomilerin işleyiş sistemleri ile ilgili olarak bir uçta piyasa ekonomileri, diğer uçta ise kumanda ekonomileri yer almaktadır. Bu iki uç sistem dışında her iki sistemin bir kısım yönlerini kabul eden, dünya üzerinde en yaygın biçimde gözlemlenen karma ekonomik sistem ise her ülkede farklı olarak uygulanmaktadır.
Tercih ve Fayda Kavramını Açıklamak, Talep Eğrisinin Nasıl Elde Edildiğini Göstermek
Etkin işleyen bir ekonomide üretim imkânları eğrisi üzerinde nerede olunacağı, toplumun tercihine göre belirlenir. İnsanların tercihleri ise, mallardan ne kadar hoşlandıkları ile ilgilidir. Bir kez tercihler belirlendikten sonra ekonomide hangi mal ve hizmetin ne kadar üretileceği, dolayısıyla ne kadar tüketileceği de belirlenmiş olur. Fayda, bireyin tüketilen mal ve hizmetten elde edeceği memnuniyettir. Belirli bir zaman diliminde, bireyin diğer mal ve hizmetlerden olan tüketimi sabit iken, bir malın çeşitli miktarlarının tüketilmesi sonucu ulaşılan tatmin düzeyi toplam fayda olarak tanımlanır. Toplam fayda eğrisinden hareketle marjinal fayda eğrisi elde edilir. Azalan marjinal fayda eğrisinin pozitif değerler alan bölgedeki kısmı tüketicinin talep eğrsini oluşturur.