İktisada Giriş: Tam Rekabet Ve Etkinlik
Tam rekabet piyasasına ilişkin ele alınması gereken bir diğer konu piyasanın etkinliğinin incelenmesi hususudur. Sabit ve artan maliyetli endüstri varsayımında, tüm firmaların uzun dönem nihai dengeleri üretim etkinliği ve tahsis etkinliği gibi temel etkinlik özelliklerine sahiptir. Uzun dönemde tam rekabet piyasasında fiyat, marjinal hasılatın minimum ortalama maliyete eşitlendiğinde oluşur. Marjinal maliyet eğrisi ortalama maliyet eğrisini minimum noktasında kestiği için, denge fiyat düzeyinde marjinal maliyet ve ortalama toplam maliyet birbirine eşittir. Böylece uzun dönem denge P(ve MR)=MC=minATC çoklu eşitlik durumunda meydana gelir. Bu üçlü eşitlik sabit ve artan endüstrilerde uzun dönemde gerçekleşmesine rağmen, azalan maliyetli endüstrilerde gerçekleşmez. Bunun sebebi, ortalama maliyet azaldığında, MC’nin genellikle ATC’nin altında kalmasıdır. Azalan maliyetli endüstriler hariç, uzun dönemde denge, her firma için üçlü eşitliği sağlayan çıktı düzeyinde oluşur. Bu çıktı düzeyinde hem üretim hem de tahsis etkinliği bir arada gerçekleşmiş olur. Bu iki önemli etkinlik türü aşağıda kısaca açıklanmaktadır:
Üretim Etkinliği: P = minATC
Tam rekabet koşullarında işleyen firmalar uzun dönemde olabilecek en düşük maliyetle üretim yapmaktadır. Bu kaynakların etkin kullanıldığının bir göstergesidir. Firmalar uzun dönemde hayatta kalabilmek için uzun dönem ortalama maliyet eğrilerinin minimum noktasında üretim yapmak zorundadırlar. Bu koşul üretim etkinliği olarak da isimlendirilir. Üretim etkinliğinin sağlandığı durumda, tüketici de firma maliyetlerini karşılamaya yetecek bir ödeme yapma zorundadır. Bu iki koşul, firmaların uzun dönemde sadece normal (sıfır ekonomik) kâr yapabilecekleri anlamına gelir. Ayrıca piyasa fiyatı hiçbir firma tarafından ne gereksiz maliyetleri ne de aşırı kâra olanak verecek şekilde artırılamaz. Ortalama maliyetin minimize edilmesi durumu olan üretim etkinliğinin sağlanmış olması tüketici memnuniyetinin maksimum düzeyde sağlandığı anlamına gelmez.
Tüketicilerin bir malın ilave birimi için ödemeye gönüllü olduğu fiyat, bu birim için tüketicinin biçtiği değerdir. Farklı bir açıdan konuya bakıldığında fiyat, bir maldan elde edilen marjinal faydayı yansıtır. Eğer fiyat, marjinal maliyeti aşıyorsa, tüketicilerin mala biçtiği değer bu malın maliyetini aşıyor demektir ve bu malın üretimi artırılmalıdır. Oysa fiyat marjinal maliyetten daha düşükse, ilave çıktı üretilmemelidir. Bu durumda ilave çıktının üretimi için kullanılan kaynakların başka bir piyasada daha fazla katma değer yaratacağı ortadadır. Herhangi bir piyasada P>MC olduğunda, ilave çıktının üretiminden tüketici fayda elde edecektir. P<MC olduğunda ise bu tüketici refahını azaltacaktır.
Tahsis Etkinliği: P=MC
Sonuç olarak, hem tüketici hem de üretici açısından eş zamanlı en iyi durum P=MC olduğu durumda gerçekleşir. Bu eşitlik kaynakların da etkin tahsisi anlamındadır. Tahsis etkinliği, herhangi bir piyasadaki kaynakların o piyasadaki tüketicilerin memnuniyetini azaltmaksızın bir başka piyasada kullanılmasının olanaksız olduğu durumu ifade eder. Bilindiği gibi tam rekabet koşullarında fiyat marjinal maliyete eşittir. Bu nedenle tüm piyasalarda tam rekabet koşulları geçerliyse, kaynaklar etkin olarak tahsis edilmiş olacaktır.