Gregor Mendel’in Yaşamı
Canlıların özelliklerinin kalıtsal olduğunun bilinciyle, tarih öncesi çağlardan beri bitki ve hayvanlar ıslah edilmiştir. Bununla birlikte, kalıtımsal aktarım mekanizmalarını anlamaya çalışan modern genetik bilimi ancak 19. yüzyılın ortalarında, Gregor Mendel’in çalışmasıyla başlamıştır. Kalıtım biliminin babası olarak bilinen Gregor (Johann) Mendel (Resim 3.1), 22 Temmuz 1822 Silezya eyaletindeki Heinzendorf ’da (bugünkü Hyn ice, Vra né, Çek Cumhuriyeti) dünyaya gelmiştir.
Küçük yaşlarda zekâsı öğretmenlerince dikkat çeken Mendel, ailesinin desteği ile Opava’daki Gymnasium’a gönderildi. Ailesinin maddi zorluklar içerisinde okuttuğu Gymnasium’dan 1840 yılında (18 yaşında iken) mezun oldu. Yüksek öğretime devam etmesi için o yıllarda 2 yıllık felsefe eğitimi alması gerektiği için, 1841 yılında Olomouc’taki Felsefe Enstitüsüne kaydoldu. 1843’te ise Brno’daki Aziz Thomas manastırına başvuru yaparak rahip olmak istedi. Başvurusunun kabul görmesi üzerine, 7 Eylül 1843’te rahip adayı olarak manastıra girdiğinde bugün halen bilinen “Gregor” ismini aldı. Rahipliği sırasında boş vakitlerinde bahçe işleriyle uğraşmaya başlayan Mendel, botanik konusunda okuduğu kitaplar ve Bruno Felsefe Enstitüsü’nden aldığı derslerle kendisini ziraat konusunda eğitti. Manastırda, Anton Keller adında bir rahip ve tarım uzmanının yanında botanik çalışmaya başlayan Mendel, öğretmenlik yapmak üzere Zynojmo köyündeki bir okulda görevlendirildi. Bir süre okulda çalıştıktan sonra öğretmenlik mesleğini devam ettirmek için girmesi gereken sınavlarda başarı gösteremedi. İkinci bir şans için; 1851-1853 yılları arasında Viyana Üniversitesi’ne fizik ve botanik çalışmak üzere gönderildi. 1854 yılında sınava girmeden tekrar Brno’ya dönüş yaparak; hem öğretmenlik hem de bitki çalışmalarına Viyana da öğrendiği bilgilerle devam etti. Dönüş yaptığı manastırın bahçesinde, 1856 yılında ilk defa bezelyelerde monohibrit çaprazlama deneylerini gerçekleştiren bilim adamı, yaptığı bir seri melezleme çalışmalarını sekiz yıl sürdürmüştür. Gerçekleştirdiği bu çalışmaları 1865 yılında bilimsel bir kongrede sunmuştur. Mendel, hermafrodit bir bezelye türü olan Pisum sativum’un tohumlarından elde ettiği çeşitli varyeteleri ile yaptığı çaprazlamalardan ancak birbirine zıt yedi özellikten elde ettiği çalışmaları önemli bulmuş ve bunlar 1866’da “Bitki melezleri ile çalışmalar” başlıklı bir makalede yayınlamıştır. Böylelikle bugün genetiğin temellerini oluşturan bilgileri ortaya koymuştur. Çek Cumhuriyeti’nin Brno kentinde 1884 yılının 6 Ocak günü (Geçmişte “Brünn” olarak adlandırılan Brno kenti Avusturya- Macaristan sınırında yer almaktaydı.) hayata gözlerini kapamıştır.
Mendel’in çalışmalarına 1845’te Carl Gartner tarafından yayınlanan “Bitki âleminde melezleme üzerine deneyler ve gözlemler” adlı eser ışık tutmuştur. Mendel daha önce kalıtımla ilgili edindiği bilgiler ışığında uzun ve kısa boylu veya buruşuk ve düz tohumlu bezelye bitkilerinin çaprazlandığında meydana gelecek yavrunun ana-baba değerleri arasında bir değer alacağını düşünmüştür. Ancak daha sonra yapacağı çalışmalarda farklı sonuçlar elde ederek canlılardaki değişim ve çeşitliliğin, bir başka deyişle ebeveyn ve onların dölleri arasındaki farklılıkların temelinde bugün adına gen denilen etkenlerin olduğunu göstermiştir. Mendel genetiğini açıklamadan önce kalıtımla ilgili bazı kavramları bilmek gerekmektedir.