Gen Bağlılığı (Bileşiklik) Temel Veteriner Genetik
Kalıtsal materyal olan DNA’da bulunan ve organizmanın fenotipinin belirlenmesinde rol oynayan moleküllere gen adı verilmektedir. Genler canlılarda kromozom sayıları ile karşılaştırıldıklarında, sayıca yüzlerle ve binlerle ifade edilebilecek kadar fazladır. Söz konusu bu genler, Mendel kalıtımında anlatıldığı gibi yavru kuşaklara, bağımsızlık ve segregasyon ilkeleri aracılığı ile geçmektedir. Ancak genlerin tümü bağımsız olarak yavru kuşaklara geçememektedir. Bazı gen çiftleri birbirleriyle bağlanarak yavru kuşağa geçmektedir. Bağlı genler; kalıtımda aynı kromozom üzerinde taşınan genlerdir ve bağlı genlerin rol oynadığı kalıtım şekline de gen bağlılığı denilmektedir. Bileşiklik olarak da isimlendirilen gen bağlılığında, aynı kromozom üzerinde taşınan genler arasında bağlılık vardır. Eğer taşınan genler farklı kromozomlar üzerinde ise gen bağlılığından söz etmek olası değildir. Örneğin; yapı gereği bir A geni herhangi bir kromozomda yer alırken, alleli olan a geni homolog kromozomda yer almaktadır. A ve B gibi farklı genler ele alındığında; A geni 8. kromozomda iken B geni ise 3. kromozomda yer alıyor olabilir. Eğer biri 8’de diğeri ise 3’de yer alıyorsa bağlılıktan söz edilemez fakat ikisi de 8. kromozomda taşınıyor ve beraber aktarılıyorsa A ve B bağlı genlerdir denilebilir.
Mendel kanunlarına göre; “AABB” ve “aabb” genetik yapılı iki bireyin dihibrid birleştirilmesi sonucu oluşan F1 neslinde, “AaBb” genotipinde yavrular oluşmaktadır. Heterozigot yapıdaki (AaBb) F1’ ler kendi aralarında birleştirildiğinde ise F2 neslinde, 16 birleşimde oluşturan 9 farklı genotip açığa çıkmaktadır. Bu genotipik yapı, dağılım oranı 9:3:3:1 olan 4 farklı fenotipte kendisini göstermektedir. Oluşan bu tablo Mendel’in dihibrit birleştirmelerdeki klasik dağılım oranını vermektedir. Mendel’in bezelye deneylerinin ardından, yeni çalışmalar yapılmaya başlamıştır. Bu çalışmalardan biri, Lathyrus odaratus isimli tatlı bezelye bitkisinde yapılmıştır. Yapılan araştırmada çeşitli karakterler bakımından F1 melezleri elde edilmiş ve elde edilen melezler kendi aralarında birleştirilmiştir. Ancak bu kez beklenen 9:3:3:1 Mendel dağılımından farklı sonuçlar elde edilmiştir. Gözlenen sonuçların, beklenen sonuçlardan farklı olmasının; gen bağlılığı- bileşikliğinden kaynaklandığı düşünülmüştür. Gen bağlılığını Drosophila (meyve/ sirke sineği) cinsi sinekte açıklayacak olursak;
B: Gri renkli
b: Siyah renkli
V: Normal kanatlı
v: Körelmiş kanatlı olmayı determine etmektedir.
Siyah renkli- normal kanatlı (BBVV) sirke sineği ile gri renkli- körelmiş kanatlı (bbvv) sirke sineği kendi aralarında birleştirildiğinde; heterozigot yapıda, siyah renkli- normal kanatlı (BbVv) F1 nesli elde edilmiştir. F1 nesli ile homozigot resesif (bbvv) ebeveyn nesli ile birleştirildiğinde meydana gelen bireyler Şekil 4.3’de görülmektedir
