Hayvancılık Ekonomisi: Eksik Rekabet Piyasaları
Eksik rekabet piyasalarından monopol yukarıda açıklanan tam rekabet piyasasına en uzak olan piyasa çeşididir. Bu piyasada bir malın tek bir satıcısı vardır. Aynı zamanda bu malın piyasada ikame malları da bulunmamaktadır. Bu tanıma uygun bir piyasaya gerçek hayatta rastlamak oldukça güçtür. Monopolcu firma belli bir malı satan tek firma olduğu için karşı karşıya olduğu talep eğrisi piyasa talep eğrisidir. Talep eğrisinin negatif eğimli olması, malın fiyatı düştükçe talep miktarının büyümesi demektir. Bu da monopol piyasasında firmanın, malın üretim miktarını değiştirerek malın fiyatını etkileyebilmesine olanak sağlar. Oysa tam rekabet piyasasında bir firma, satış miktarını ne yönde ve oranda değiştirirse değiştirsin malın piyasa fiyatını etkileyememektedir. Tam rekabette çok sayıda firma, monopolde ise bir tek firma bulunmaktadır. Bir diğer eksik rekabet piyasası olan oligopol piyasasında ise az sayıda satıcı firma vardır. Tam rekabet ve monopol gerçek hayatta çok zor rastlanabilecek piyasalar iken, oligopol ve monopolcü rekabet gerçek hayattaki piyasaların büyük bir çoğunluğunu meydana getirmektedir.
Oligopolcü piyasada firmaların sattığı mallar birbirlerinin aynı olabilir veya bir ölçüde birbirlerinden farklı olabilirler. Mallar birbirlerinin aynı ise bu piyasaya saf oligopol, birbirlerinden farklı ise farklılaştırılmış oligopol adı verilir. Çelik üreten birkaç firma saf oligopole, otomobil üreten az sayıda firma da farklılaştırılmış oligopole örnek olarak verilebilir. Oligopol piyasalarında firmalar birbirlerinin davranışlarını çok yakından izlemek zorundadırlar. Firmalardan birinin üretim miktarını, malın kalitesini, fiyatını veya şatış miktarını artırma çabalarıyla ilgili kararı piyasadaki diğer firmaları da etkilemektedir. Monopson, duopson ve oligopson ise alım tekelleridir. Bir iktisadi malın alımının tek kişi elinde olmasına monopson, iki kişinin elinde olmasına duopson, ikiden fazla kişinin elinde olmasına ise oligopson piyasa denir. Türkiye’de hayvansal ürünlerde genel olarak tüketici açısından birkaç satıcı ve çok sayıda alıcının yer aldığı oligopol bir piyasa (örneğin: hindi eti üretip işleyen firmalar-tüketiciler), üretici ve yetiştiriciler yönüyle ise çok sayıda satıcı ve birkaç alıcıdan (örneğin: çiğ süt üreticileri-süt sanayi işletmeleri) oluşan oligopson bir piyasadan söz etmek mümkündür. Yukarıdaki piyasa çeşitlerine ilaveten piyasada fiyatın oluşumuna etki eden iki özel ekonomik oluşumdan daha söz edilebilir. Bunlar Kartel ve Tröst’dür. Kartel; benzer malı üreten firmaların, hukuki ve ekonomik bağımsızlıklarını koruyarak belirli bir pazar üzerinde tekel durumlarını korumak üzere anlaşmaları ve menfaat birliği sağlamalarıdır. Karteli aşağıda açıklanacak olan tröstlerden ayıran temel fark bağımsızlıklarını kaybetmek bir yana, bu birleşmenin geçici bir nitelik taşımasıdır. Kartele giren bir firma ortak bir fiyat ve üretim politikasını kabullenmek zorundadır. Kartellerin; satış karteli, fiyat karteli, üretim karteli, bölge karteli gibi birçok çeşidi bulunmaktadır. Tröst; kartelde olduğu gibi sadece bir anlaşma değil, aynı zamanda işletmelerin belirli bir hukuki çatı altında ekonomik bünyelerinin de kaynaşmasıdır. Yani birçok teşebbüsün, ekonomik bağımsızlıklarını kaybederek daha güçlü ve tek bir yönetim altında birleşmeleridir. Bazen işletmeler, hukuki bağımsızlıklarını koruyabilirlerse de ekonomik bağımsızlıkların korunması söz konusu değildir.