Hayvancılık Ekonomisi: Hammadde Tedariki
Hayvancılık işletmelerinde üretim faaliyetinde bulunmak için hammaddeye örneğin; yem kaynaklarına gereksinim duyulmaktadır. Hayvancılık işletmelerinde de üretim için gerekli olan hammadde önce işletmeye sevk edilir, sonra stoklanır ve stoklanan hammaddeden belirli bir zaman dilimi için yeterli görülen miktar amacına uygun olarak depodan alınarak üretime sevk edilir.
Görüldüğü gibi işletmenin ihtiyacı olan hammaddenin işletmeye girişi, bekleyişi ve stoktan üretime sevki arasında belirli bir uyum vardır. Bu olayı, suyun kaynaktan havuza gelişi, bekleyişi ve terkedişine benzetmek mümkündür. Hammaddenin işletme tarafından tedariki iki şekilde yapılabilir;
a) Tek parti halinde
b) Partiler halinde
Her iki yöntemin kendine özgü fayda ve sakıncaları vardır. Tek parti halinde hammadde tedarikinin faydaları arasında;
• Hammadde fiyatında önemli ölçüde iskonto olanağı yaratılması,
• Hammadde kalitesinde bir örneklik sağlanması,
• İşletmenin sipariş masraflarının minimize edilmesi bulunmaktadır. Ambarlama (stoklama) masraflarının yükselmesi, yüklü miktarda alımla birlikte döner sermaye finansmanında önemli yetersizlikler ortaya çıkması, işletmenin elinde sınırlı halde bulunan döner sermaye imkânlarının daha uzun vadede kullanılabilecek bir hammaddeye bağlanması suretiyle paranın irrasyonel (akılcı olmayan) kullanımı riski ise bu yöntemin sakıncaları arasındadır.
Partiler halinde hammadde tedarikinin faydaları ise aşağıdaki başlıklar halinde ele alınabilir;
• İşletmenin stoklama masrafları azaltılmış olur.
• İşletmede sınırlı olan döner sermaye kaynakları partiler halinde tedarik sisteminde daha akılcı kullanılır.
• Tedarikteki parti sayısı arttıkça işletmenin stoklama masrafları daha da minimize edilebilir
Partiler halinde hammadde tedarikinin dezavantajları ise işletmede sipariş masraflarının artması, hammadde fiyatlarında dönemsel olarak görülen fiyat artışlarının üretim maliyetlerini olumsuz yönde etkilemesi, temin edilen hammadde kalitesinde beklenen bir örnekliğin sağlanamaması ve toplu halde alıma göre fiyatta iskonto olanağının azalması olarak sıralanabilir. Etkin şekilde işleyen stok yönetimi ve politikası sonucunda işletmenin kârlılığı ve verimliliği olumlu yönde etkilenmektedir. Bu bakımdan, işletmenin gereksinim duyduğu hammadde ve üretimde kullanılan diğer malzemelerin belirli bir istatistik ve matematik yöntemle işletmeye temini önem taşımaktadır. Özetle söylemek gerekirse; işletmenin ihtiyacı olan hammaddeyi uygun zamanda, uygun miktarda, uygun kalitede, uygun fiyata ve uygun kaynaktan temin etmek gerekmektedir. Bu beş kriter aslında işletmede “Optimum Stok” olarak adlandırılmaktadır. Hammadde tedarikinde bu kriterlere eksiksiz uymak, aynı zamanda işletmenin kârlılığı ve verimliliği açısından da büyük önem taşımaktadır. İşletmelerde hammadde tedarik politikası ve planı genel planlamanın bir parçası olarak görülmelidir. Hayvancılık ve sanayi işletmelerinde tedarik planı üretim planı çerçevesinde yer alırken, ticaret işletmelerinde ise satış ve sürüm planı içerisinde ele alınmaktadır.
İşletmelerde tedarik işlemi 3 önemli aşamada yürütülmektedir. Bunlar; malzeme ve hammadde ihtiyaçları doğrultusunda işletmedeki ilgili servislerce miktar ve çeşit olarak dönemsel olarak yönetici veya satın alma şubelerine bildirilen ihtiyaç planları, stok planları ve satın alma planları’dır. Bu aşamalardan stok planları genel anlamda aşağıda maddeler halinde verilen nitelikleri taşımalıdır;
• İşletmede üretimin kesintisiz şekilde sürdürülmesine imkân sağlamalı,
• İktisadi mal veya hammaddenin işletmede uygun miktar ve kalitede olmasını temin etmeli,
• İşletmede gereksiz veya gereğinden fazla stok bulunmasına engel olacak şekilde döner sermayenin en etkili şekilde kullanımını sağlamalıdır.