İşletmelerde Stok Çeşitleri
Her işletmede olduğu gibi hayvancılık işletmelerinde de uygulanabilecek stok çeşitlerini beş başlık altında ele alıp incelemek mümkündür. Bunlar;
• İhbar stok
• Emniyet stok (demirbaş stok)
• Optimal stok
• Ortalama stok
• Azami stoktur.
Bu beş stok çeşidinden ilk ikisi (ihbar ve emniyet stokları) işletmede asgari stok seviyesini belirlemektedir.
a) İhbar Stok:
Bir işletmedeki mevcut stok miktarı belirli bir düzeye indiğinde işletmeye yeniden hammadde tedarik edilmesini haber veren stoktur. Şekil 6.1’de görüldüğü üzere, işletme belirli bir dönem için OA kadar bir stok miktarına sahiptir. Bu stok belirli bir seviyeye geldiğinde işletmedeki stok miktarı sıfır noktasına gelmeden, gerekli girişimin yapılması gerekir. Teorik olarak aynı gün işletmenin ihtiyacı olan stok miktarını yenilemek mümkün görünse de, uygulamada bu çoğu zaman mümkün değildir.
Bu nedenle stok yönetimi açısından işletmede üretimin kesintiye uğramaması için işletmedeki stok miktarı belirli bir seviyeye düştüğünde stok yenileme işleminin yapılması gerekmektedir. Stok işlerinden sorumlu ambar görevlisi kişi stok miktarı önceden belirlenen düzeye düştüğünde satın alma şubesini uyararak pariş için gerekli girişimin yapılmasını sağlamış olmalıdır. İşletmede ihbar stok seviyesini hesaplamakta kullanılan formül ve örnek problem aşağıda verilmiştir.
OA / OB = CD / CB ise CD = OA x CB / OB
OA: Belirli bir dönem için gerekli stok miktarını OB: İşletmede stok kullanma zamanını CB: İşletmenin stok yenileyebilme süresini CD: İhbar edilmesi gereken stok seviyesini ifade etmektedir.
b) Emniyet (Demirbaş) Stok:
İhbar stok düzeyine inilmiş olmasına ve ambar sorumlusu tarafından ihbarın yapılmasına rağmen çeşitli aksamalar nedeniyle Şekil 6.1’de görülen B noktasında stok yenileyebilme her zaman mümkün olmayabilir. Bu kapsamda, işletme üretimde kesintiye uğramamak için emniyet stoku geliştirmiştir. Şekilde görüldüğü gibi B noktasından sonra işletmenin elinde BBI kadar hammadde bulunmakta ve işletmede BIL kadar bir zaman için gereksinime cevap vermektedir. En kötü ihtimalle işletme L noktasında, emniyet stokta dâhil olmak üzere diğer stok ihtiyacını yenileyebilmelidir.
Çok zorunlu olmadıkça işletme emniyet stoğa dokunmamalıdır. Eğer üretimde kullanılmışsa öncelikle yenilenmesi gereken emniyet stok miktarıdır. İhbar ve emniyet stoklarının birlikte oluşturdukları stok seviyesi işletme için asgari stok’tur.
c) Optimum Stok ve Optimum Sipariş Miktarının Tespiti:
Optimum stok bir işletme için en uygun stok demektir. İşletmelerde en uygun stok ve sipariş miktarının tespitinde çeşitli hesaplama yollarına başvurabilir. Bunlar arasında tablo ile hesaplama, grafik ile hesaplama, cebirsel hesaplama, bilgisayarla hesaplama bulunmaktadır. Bir işletmede iktisadi sipariş miktarının tespit edilebilmesinde belirli varsayım ve koşulların dikkate alınması gerekmektedir. Bunlar aşağıda verilen maddeler halinde özetlenebilir;
• Belirli bir t zamanında belirli bir maldan talep edilen mal miktarı bilinmekte ve sabittir. Aynı zamanda mal aynı tempoda talep edilmektedir.
• Talebin yapıldığı zaman ve teslimat zamanı arasında geçen süre sabittir.
• Sipariş edilen maddelerin teslimi tek parti halinde ve bir anda yapılmaktadır.
• Söz konusu malın fiyatı sabittir ve stok için her seferinde belirli bir sipariş masrafı yapılmaktadır.
• Bu stok miktarını belirli bir zaman içinde stokta bulundurmanın birim başına belirli bir masrafı vardır. Bu masraf toplamı, ortalama stok miktarıyla doğru orantılı olarak değişmektedir.
Şekil 6.2’de görüldüğü gibi işletme, stok kontrolü çerçevesinde ihtiyacı olan hammaddeyi bir defada alırsa sipariş masrafları minimum olmakta, buna karşılık stoklama (ambarlama) ve toplam stoklama maliyet masrafları büyük boyutlara ulaşmaktadır. Diğer taraftan sipariş sayısı arttıkça sipariş masrafları artmakta, ancak stoklama masraflarıyla toplam stoklama maliyeti ise giderek azalmaktadır.
Optimum stok görüldüğü gibi sipariş masrafları eğrisinin stoklama masrafları doğrusunu kestiği noktadan geçen ve toplam stoklama maliyetinin minimum olduğu noktadan Q eksenine çizilen dikeyin belirlediği stok miktarıdır. İşletme için aynı zamanda en uygun miktarı vermektedir. Optimum stok miktarının hesaplanmasına ilişkin olarak Şekil 6.2’de sunulan formülde;
Q: Stoklanacak mal miktarı
D: Toplam (yıllık) talep miktarı
S: Her sefer için sipariş masrafları
i: Stokta bulundurma masrafları (%) c: Hammaddenin birim fiyatı olarak tanımlanmaktadır.
d) Ortalama Stok: Belirli bir dönemde işletme tarafından kullanılan stok miktarının yarısıdır. Şekil 6.3’te görüldüğü üzere a+b/2 veya AC/2 olarak formüle edilebilir. Ortalama stok = Maksimum stok seviyesi – Minimum stok seviyesi / 2 olarakta tanımlanabilir.
e) Azami Stok: Sade bir tanımla optimum stok miktarına eklenen ve işletmenin alabileceği stok veya işletmede en fazla bulundurulması gereken stok miktarı olarak tarif edilebilir. Azami stok = Optimum stok + Q olarak formüle edilebilir.