Genel Vergi Hukuku Ünite 6 Önemli Notlar
Mükellef hakları kavramının önem kazanmasının nedenlerinin başında vergi idarelerinin mükellef odaklı anlayışla yeniden yapılandırılması ve vergileme işleminin “mükellefe rağmen” değil, “mükellefle birlikte” yürütülmesinin ön plana çıkmasıdır. Ayrıca uluslararası alanda mükellef hakları ile ilgili gelişmeler ülkeleri bu konuda düzenleme yapmaya yöneltmektedir. Günümüzde vergi sisteminin giderek karmaşık hâle gelmesi ve vergileme işlemlerinde teknolojik gelişmelerden etkin bir şekilde yararlanılması mükellef haklarının önem kazanmasında önemli rol oynamaktadır.
Mükellef haklarını düzenleyen temel kaynaklar; anayasa, uluslararası anlaşmalar ve kanunlardan oluşurken, yardımcı kaynaklar; mükellef hakları bildirgeleri veya idari düzenlemelerden oluşmaktadır. Mükellef hakları ile ilgili anayasa, uluslararası anlaşmalar veya kanunlarla yapılan düzenlemeler mükelleflere etkin koruma sağlamaktadır. Buna karşılık mükellef hakları bildirgeleri ve idari düzenlemeler daha çok mükelleflere haklarını açıklamak ve duyurmak amacıyla kullanılmaktadır.
Genel mükellef haklarından anayasal güvence altına alınanlar; bilgi alma hakkı, idari yollara ve yargı yoluna başvuru hakkı, mükelleflere ilişkin bilgilerin gizliliği hakkı ve özel hayatın gizliliği hakkı olarak belirtilebilir. Bu haklar Anayasa’da temel hak ve hürriyetler arasında düzenlenmiş olup tüm kişilere güvence sağlamaktadır. Dolayısıyla bu haklar mükellef haklarının korunması açısından da ciddi bir koruma sağlamaktadır.
Özel mükellef hakları; tarh ve tahsil sırasındaki haklar, idari çözüm yolları sırasındaki haklar, yargılama sırasındaki haklar ve vergi denetimi sırasındaki haklardan oluşmaktadır. Vergi denetimi sırasında idarenin geniş yetkileri vardır. Bu nedenle mükellef haklarının güvence altına alınabilmesi için denetimin usul ve esasları ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu usul ve esaslar vergi denetim elemanları açısından uymaları gereken kuralları belirlerken ve onların yetkilerini sınırlandırırken mükelleflerin haklarının korunmasını sağlamaktadır.
Mükellef haklarının korunmasına yönelik mekanizmalar; yargı organı kararları, mükellef haklarının ulusüstü düzeyde korunmasını sağlayan İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi kararları, ombudsman (kamu denetçiliği) kurumu ve sivil toplum kuruluşu niteliğindeki mükellef birlikleridir. Yargı organı kararları ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi kararları mükelleflere en ileri düzeyde koruma sağlamaktadır. Buna karşılık ombudsman kurumu ve mükellef birlikleri mükellef hakları ile bağlayıcı kararlar alamamakta ancak mükellef haklarının korunmasına katkı sağlamaktadır.