En Sık Kullanılan Deterjanlar
Çamaşır Deterjanı:
İçinde köpürtücü, ağartıcı, yumuşatıcı, çamaşır makineleri için üretilenlerde makineyi korozyondan koruyucu, kirin tekrar çamaşırlara yapışmasını engelleyici, yüzey gerilimini azaltıcı birçok değişik görev yapan farklı maddeleri bulunduran toz veya sıvı hâldeki kullanılan çamaşır temizleyicileridir. Çamaşır deterjanı sabunun aksine sert sularda da etkilidir. Suyun sertliğini azaltıcı olarak sodyum tripolifosfat gibi fosfatlar kullanılmaktadır. Bu maddeler suda bulunan kalsiyum ve magnezyum iyonlarının çamaşırların üzerine çökmesini engellerler. Ayrıca çamaşırdan ayrılarak su içine geçen kirlerin tekrar çamaşırların üzerine yapışmalarına engel olurlar. Farklı karışımlarla etkili çamaşır deterjanlarının geliştirilmesi bazı önemli sorunları da beraberinde getirmiştir. Devamlı bu maddelere maruz kalma sonucunda deride kızarıklık, kaşınma, yanma ile başlayan alerjik reaksiyonlar meydana gelebilir. Bu kullanılan kimyasal maddelerin, kullanım sonrası suyla atılmaları ile doğada biyolojik parçalanma seviyelerinin düşük olması veya hiç olmaması nedeniyle çevrede önemli kirliliğe ve kalıntılara sebep olmaktadır. Özellikle formaldehit ve fosfat içeren deterjanlar doğal yaşamda bitkilerin ve sularda yaşayan canlıların ölümüne sebep olmaktadır.
Bulaşık Deterjanı:
Lineer alkil benzen sülfonik asit (LABSA), sodyum hidroksit, magnezyum tuzları, sodyum laurly eter sülfat, boya, esans ve koruyucu maddeler eklenerek nötr (alkaliye yakın) özellikte üretilen deterjanlardır. Elde (sıvı, krem) veya makinede kullanımları amacıyla sıvı, krem, tablet hâlinde üretilen bulaşık deterjanları bulunmaktadır. Bulaşık deterjanlarının her türlü suda kolaylıkla eriyebilir ve kirlere etki edebilir özellikte olması gereklidir. Kirleri ve yağları kolaylıkla çıkardıktan sonra kirin tekrar yıkanan malzemeye yapışmasını da önlemelidir. Durulama sırasında da kolaylıkla mutfak gereçlerinden arındırılabilir olması gereklidir. Bulaşık deterjanlarında bulunan klor ve fosfat insan sağlığına zarar verebilen maddelerdir. Ayrıca çok alkali özellikte olan bulaşık deterjanları, elde yıkamalarda ciltte önemli reaksiyonlara sebep olurlar. Yanlışlıkla yutulması gastrointestinal sistem yanıklarına sebep olabilir. İyi durulanmamış mutfak gereçlerindeki gıdalarla alınması sonucunda sindirim sisteminde reaksiyonlara neden olur. İçerdiği klor, kullanım sonrası sularla atılarak kanalizasyon sistemlerinde organik maddelerle birleşerek trihalometan ve haloasetik asit bileşiklerine dönüşürler. Bu iki bileşik insan ve çevre sağlığı açısından çok tehlikelidir.
Çamaşır Suyu:
Oksijen (hidrojen peroksit, ozon, sodyum perborat) ve klor (kalsiyum hipoklorit, sodyum hipoklorit, potasyum hipoklorit) içeren ağartıcılar beyaz kumaşlardaki kirlerin giderilmesinde ve dezenfekte edici özelliklerinden dolayı da dezenfektan olarak kullanılırlar. Bunlardan en çok kullanılanları sodyum hipoklorit ve ozondur. Çamaşır suyu olarak halk arasında en çok kullanılan ve bilinen temizlik ürününün kimyasal adı sodyum hipoklorittir. Sıvı temizlik ürünüdür. Sodyum hipoklorit (NaCIO) suya eklendiğinde klor ve oksijen beyazlatıcı ve ağartıcı olarak işlem yapar. Tuvalet, banyo ve mutfaklarda dezenfeksiyon işlemlerinde de kullanılır. Havuzlarda ve atık suların arıtılmasında da kullanılmaktadır. Deriyi ve solunum yollarını tahriş edebilecek bir yapıya sahiptir. Çıplak elle kullanılmaması, uzun süre kapalı mekânlarda kullanılarak solunmaması gereklidir. Evdeki diğer temizlik ürünleri ile karıştırılmaması gereklidir. Aksi taktirde oluşan gaz zehirlenmelere sebep olur.
Ozon (O3), mikroorganizmaları öldüren güçlü bir dezenfektandır. Ayrıca mikroorganizmaların toksinlerini de etkisiz hâle getirebilmektedir. Bu özelliğinden dolayı duyarlı bireylerde solunum sistemi hasarı, deri ve gözde tahrişlere sebep olabilir.
Sabun:
Bitkisel ve hayvansal yağların ve yağ asitlerinin alkali maddelerle reaksiyonu ile elde edilen sabun en çok kullanılan temizlik ürünlerindendir. Bitkisel olarak Hindistan cevizi yağı, soya fasulyesi yağı, pamuk yağı, palmiye yağı, ayçiçeği yağı, zeytinyağı gibi yağlar ve/veya içyağı gibi hayvansal yağlar sabunun ham maddesidir. Sabun üretim teknolojisine göre sıvı, katı veya toz sabun üretilmektedir. Sabunun içine kayganlık (gliserin gibi), koku ve renk vermesi, köpük oluşturması (betain gibi) ve daha uzun süre dayanıklı olması (formaldehit gibi) amacıyla değişik katkı maddeleri de eklenmektedir. Sabun suyun içinde köpük oluşturarak kiri bağlı olduğu yerden ayırır. Kirin etrafını sararak su içinde asılı duruma getirir. Sabunun çok kireçli ve soğuk suda etkinliği azdır.
Halı Şampuanı:
Halı ve koltuk gibi yumuşak dokuya sahip ev eşyalarının yıkanmasında kullanılan halı şampuanları, leke çıkarıcı ve aktif madde içerir. Yıkama makinelerine konularak veya elle mekanik olarak kullanılabilmektedir. Kumaş, halı, kilim, koltuk gibi eşyalardaki kirleri çıkarmak amaçlı bu tür şampuanlara perkloretilen ya da tetrakloretilen olarak bilinen hoş kokulu kimyasal maddeler ilave edilmektedir.
Yağ Çözücüler:
Kostik olarak sodyum hidroksit, yüzey aktif madde, dietanolamin (DEA), esans ve köpük kesici maddeler eklenerek oluşturulan kimyasal maddelerdir. Kostik, kayganlık veren ve temizleme gücünü artıran bir maddedir. Yağ çözücülerinin kıvamını koyulaştıran dietanolamin ve yüzey aktif maddelerdir. Alkali özellikte oldukları için ciltle temas etmemesi gereklidir. Uygulandıkları yüzeyler, bez, sünger ya da fırça ile uygulama yapıldıktan sonra suyla iyice durulanmalıdır. Kullanımında alkali bileşiklere duyarlı olan malzemelere uygulanmamasına özen gösterilmelidir.
Kireç ve Pas Sökücüler:
Mutfak, banyo, tuvaletlerde suyla sürekli temas hâlinde olan bataryalar ve bağlantı noktaları, fayans, tezgâhların üzeri, duvar, lavabo ve küvette kireç birikimi olur. Özellikle suyu çok kireçli olan yerlerde bu kireç kalıntıları daha da fazla gözlenir. Kireç kalıntılarını ve oluşan diğer pas lekelerini temizlemek için asetik asit, sitrik asit, hidroklorik asit, oksalik asit, tartarik asit, formik asit gibi asidik bileşikler kullanılır. Bunlardan özellikle hidroklorik asit içeren kireç sökücü ürünler en çok kullanılanıdır ve tuz ruhu olarak bilinir. Asidik karakterli bileşiklerin cilde ve göze temas etmemesi gereklidir. Kullanırken ellere eldiven giyilmeli, dikkatli kullanılmalıdır. Kullanım sonrasında bol suyla durulanmaları gereklidir. Hidroklorik asit (tuz ruhu) ve sodyum hipoklorit (çamaşır suyu) içeren kimyasalların karıştırılması sonrasında solunum yollarını, gözü ve cildi etkileyen çok tehlikeli klor gazı ortaya çıkar. Bu gaza çok uzun süre maruz kalınırsa ölüm şekillenir.
Lavabo Açıcılar:
Sodyum hidroksit, potasyum hidroksit gibi alkali özellikteki kostik maddeler kullanılarak mutfak, banyo ve tuvaletlerdeki lavaboların borularının açılması sağlanır. Toz ve jel şeklindedirler. Toz şeklindeki ürünler lavabolara dökülür ve üzerine de kaynar su dökülerek lavaboların açılması sağlanır. Kullanılırken dikkat edilmelidir. Temas edildiğinde deride yaralara ve yanıklara, gözle temasında körlüğe, solunması hâlinde de nefes darlığı ve solunum yolunun tahrişine sebep olur.
Temizleme Tozları ve Sıvıları:
Banyolarda küvet ve lavaboların, tuvaletlerde lavabo, klozet ve tuvalet taşlarının temizlenmesi ve parlatılması amacıyla kullanılır. İçlerinde aktif madde olarak klor bulunur. Kirlerin çıkarılması ve parlatılmasının haricinde dezenfekte edici özelliği de vardır. Ovma şeklinde işlem yapıldığı için çizilme ihtimali olan yüzeylerde kullanılmamalıdır. Bu nedenle, özellikle mutfaklarda eviyelerin, seramik, emaye, formika, çelik yüzeyler ile çeşme ve bataryaların temizlenip parlatılmasında toz ürün yerine sıvı formdaki temizlik ürünleri tercih edilir. Temizleme sıvılarında da aktif madde olarak amonyak bulunmaktadır. Ürün direk olarak bir beze veya fırçaya dökülerek temizlenmek istenen yüzeye uygulanır. Daha sonra suyla durulanır ve kurulanır.
Ayna ve Cam Temizleyiciler:
Genellikle genel temizlik malzemelerinin belli ölçülerde sulandırılması ile ayna ve camlar temizlenmektedir. Fakat bu amaçla özel temizlik ürünleri de üretilmektedir. İçeriklerinde, amonyak, izopropil alkol, formaldehit, saf alkol, esans ve su bulunur. Köpüklenmeyi ve ayrıca çok tahriş edici olmasını engelleyici bileşikler ile inatçı kirlerin çıkarılması amacıyla terebentin de ilave edilebilir. Temizlik ürünü temizlenmek istenen cam yüzeye veya aynaya direkt olarak spreyle sıkılır ve bir bezle silinir. Çok kirli olan camların temizliğinde kullanılmaz.