Hijyen ve Sanitasyon: Okulun Ergonomik Koşullarının Sağlık Açısından Uygun Hâle Getirilmesi
• Okulun yeri ve konumu belirlenirken, ilerideki kentleşme faktörü düşünülerek planlanmalı, çevresindeki yerleşim yerlerinin ve işyerlerinin durumu ve özellikleri, ulaşım ve trafik durumu, gürültü, hava kirliliği gibi kirleticilerden etkilenme durumları değerlendirilmelidir. Okul mümkün olduğu kadar sakin bir bölgede olmalı, gürültü, araç kaynaklı hava kirleticileri ve trafik kazası olasılığı nedeniyle ana karayollarının ve caddelerin dışında inşa edilmelidir.
• Okul, çocukların yürüyerek güvenli bir şekilde ulaşabilmelerini sağlayacak uzaklıkta olmalıdır. Okulu evlerinden 3-4 km uzakta bulunan çocuklar için uygun bir taşıma servisi oluşturulmalıdır.
• Okul binasında ana giriş, öğrenci girişi ve araç girişleri ayrı düzenlenmeli; giriş kapılarının genişliği en az 2 m olmalıdır. Okulun giriş ve çıkış kapıları trafiğin yoğun olduğu caddeye açılmamalıdır. Cadde ve sokaklara açılan okulların çıkış kapılarının önüne çocukların hızla çıkışını engelleyecek yuvarlak kenarlı, engel konulmalıdır.
• Merdiven ölçüleri öğrenci trafiği düşünülerek geniş olmalı ve vücut ölçülerine uygun olmalıdır.
• Okul sahası bahçe duvarı ile çevrili olmalıdır. Okul bahçesi, duvarları, kapı ve diğer elemanlarında yıkık, dökük, kırık vb. olmamalıdır.
• Okul bahçesinin zemini düzensiz, girintili-çıkıntılı olmamalı, düşüp yaralanmaya, toz veya çamur oluşmasına sebep olmayan malzeme ile kaplanmalıdır. Bahçede gereksiz basamak veya engel bulunmamalıdır.
• Okul bahçesinin uygun yerlerine öğrenci yaş gruplarının ölçülerine uygun oturma grupları yerleştirilmeli ve yaş gruplarına göre açık spor alanları düzenlenmelidir.
• Bedensel engelli öğrenciler, yetişkinler ve çalışanlara yönelik, onların kullanımlarına ve konforlarına uygun okul giriş ve çıkışı, bahçe, bahçe yolları, merdivenler, tuvalet ve lavabo, derslikteki sıra, masa ve sandalyeler, soyunma dolabı vb. alan, araç ve gereçler oluşturulmalı ve düzenlenmelidir.
• Okulda dolu iken iki kişinin kaldırabileceğinden daha ağır çöp biriktirme kabı kullanılmamalıdır.
• Derslikler en çok 40 öğrenciye eğitim öğretim verecek şekilde düzenlenmeli, sıraların yazı tahtasına mesafesi en az 2 m olmalı ve bu mesafe en son sıraya kadar 9 metreyi geçmemelidir. • Öğrencilerin yağmurluk, palto, şemsiye gibi eşyalarını koyabilecekleri askılık veya dolaplar olmalıdır.
• Öğrencilerin okul çantalarının ağır olmamasına özen gösterilmeli, bir öğrencinin kendi ağırlığının %15’inden fazla yük veya çanta taşıması engellenmelidir. Bu nedenle okulda kişisel dolapları olmalıdır. Ayrıca tekerlekli çantalar tercih edilmelidir. Sırt çantaları da bel bölgesini koruyabilecek, aynı zamanda yastık gibi sırtı destekleyecek şekilde olmalıdır. Çanta askıları omuzda zedelenmeye neden olmayacak tarzda ve yumuşak destek malzemesi ile yapılmış olmalıdır. Çantada karın, bel bölgesine sarılan kemer olmalıdır. Öğrencilerin kullandığı çantaların görsel ve estetik yapısı da onların beğeneceği şekilde olmalıdır. Ancak bu, çanta tercihinde tek ölçüt olmamalıdır.
• Dersliklerdeki yazı tahtaları ışık parlamasına neden olmayacak tarzda, sınıfın her yerinden görülebilecek şekilde olmalı ve sağlam bir şekilde duvara monte edilmelidir.
• Kapılar en az 0.9 m genişliğinde olmalı, çıkış yönünde ve koridora doğru açılmalı, çift taraflı dershane bulunan koridorlarda kapılar karşılıklı açılmamalıdır.
• Dershanelerin duvarlarında ilk sınıflarda canlı renkler, üst sınıflarda ise sakin bir renk armonisi verecek renkler seçilmelidir. • Kat merdivenleri, en az 1 m genişliğinde ve korkuluklu olmalıdır. Merdiven korkulukları öğrencilerin kaymasını önleyici yapıda olmalıdır.
• Merdiven ve koridor zeminleri kaymayan ve temizliği kolay yapılabilen mozaik, mermer veya fayans vb. kaplama ile kaplanmalıdır.
• Okul ve derslikler havalandırılmalıdır. Bu nedenle öğrenciler olmadığı zamanlarda ve ders aralarında pencereler açılarak doğal yollarla havalandırılmalıdır. Bunların uygun olmadığı veya yapılamadığı durumlarda iklimlendirme veya mekanik havalandırma sistemleri kullanılmalıdır.
• Öğrencinin ders sırasında dış ortamla ilgisini kesmek için pencerenin zeminden yüksekliği 1.2 metre olmalıdır. Pencerelerin üst bölümleri havalandırmayı sağlayacak teknik özelliklere sahip olmalı ve aşağıdan kolayca açılıp kapatabilecek şekilde yapılmalıdır. Okul birden fazla katlı yapılmış ise üst katlardaki pencerelerden öğrencilerin sarkmasını önleyecek koruma önlemleri alınmalıdır. • Öğrencilerin ve öğretmenlerin oturduğu sıra, sandalye ve masalar kullanıcıların beden/antropometrik ölçülerine uygun olmalı ve konfor sağlamalıdır.
• Sınıf ve koridorların aydınlatılması önemlidir. Pencereler aydınlatmaya olanak sağlayacak şekilde düzenlenmeli ve temizlenebilir perde kullanılmalıdır. Sınıflarda en az 250 lüks, yemekhane ve diğer bölümlerde en az 150 lüks yapay aydınlatma sağlanmalıdır. Elektrikler kesildiğinde bile sınıf ve koridorların aydınlık olmasını sağlayacak ek önlemler alınmalıdır.
• Tuvaletler, her katta kolay ulaşılabilecek şekilde düzenlenmelidir.
• Tuvaletler uygun şekilde aydınlatılmalı, zemini kaymaya yol açmayacak ve su birikmesine meydan vermeyecek şekilde yapılmalıdır. • Lavabolar öğrencilerin rahat bir şekilde kullanabilecekleri yükseklikte olmalıdır.
• İçme suyu çeşmeleri yapılmalı, en fazla 25 öğrenciye bir tane olmak üzere el ve ayakla kontrol edilen fıskiye şeklinde içme suyu çeşmeleri yapılmalıdır.
• Lavaboların boyları da öğrencilere uygun planlanmalı, kısa boylular da düşünülerek basamaklar konulmalıdır. • Dersliklerde sıcaklık kış aylarında ortalama 20-22 °C olmalıdır.
• Kalorifer tesisatı kullanılan durumlarda, radyatörlerin önü ısı çıkışına engel olmamalıdır.
• İster kalorifer, ister soba kullanılsın bunların etrafına korkuluk konarak, öğrencilerin fazla yaklaşmamaları sağlanmalı, çarpma ve düşme gibi herhangi bir kazaya maruz kalmaları önlenmelidir.
• Yangın, deprem ve benzeri acil durumlarda kullanılacak alarm sistemlerini çalıştıracak mekanizmaların, her öğrencinin kolayca ulaşabileceği ve kullanabileceği özellikte ve yükseklikte olması sağlanmalıdır. Alarm, uyarı ve ikaz sirenlerinin, seslerinin okulun her yerinden rahatlıkla duyulması sağlanmalıdır.
• Yangın, deprem vb. acil ve afet durumlarında yapılacak uygulamalarla ilgili olarak her yıl en az 2 kere tatbikatlar yapılmalı, okuldaki bütün öğrencilerin, öğretmenlerin ve diğer çalışanların katılması sağlanmalıdır. Bütün okul personeli, kaza ve yangınlarda alınacak önlemler ve ilkyardım uygulamaları konusunda eğitim almalıdır.
• Okullarda gelişen teknolojiye bağlı olarak ortaya çıkan elektromanyetik alanların etkilerinden öğrenciler ve çalışanlar korunmalıdır
Yukarıda anlatılan sağlık ve hijyen önlemleri, sadece öğrenciler için değildir. Bu önlemler, ister kamuya, ister özel sektöre bağlı olsun, okulda görev yapan çalışanların iş sağlığı ve güvenliği için de geçerlidir. Alınacak bu teknik önlemler yanında okul çalışanlarının iş sağlığı uygulamaları kapsamında yapılması gereken tüm muayeneleri, incelemeleri ve eğitimleri de yapılmalıdır (Bakınız: Ünite 7.) Ayrıca bütün okul personeline, kaza ve yangınlarda alınacak önlemler ve ilkyardım uygulamaları konusunda etkin ve sürekli eğitimler yapılmalıdır.