Konunun belirlenmesinden sonra yazımızın ana düşüncesini ve bu düşünceyi destekleyecek, açıklayacak, geliştirecek yardımcı düşünceleri bulma adımının atılması gerekmektedir. Ana düşünceyi ve yardımcı düşünceyi belirleme işi, yazmaya başlamadan önce düşünce, görüş ve duygu üretme aşamasıdır. Kişinin kazandığı bilgi donanımı temelinde gözlemleme, yorumlama ve araştırmaya dayalı olarak konuyla ilgili özgün düşünceler üretmesidir.
Konu ortak olduğu hâlde ana ve yardımcı düşünceler bireyseldir. Bu bakımdan konu ile ana düşüncenin birbiriyle karıştırılmaması gerekir. Üzerinde kompozisyon yazılması istenilen bir konuda herkes farklı bakış açısına ve düşünceye sahip olabilir. Gündelik yaşamdaki olaylar karşısında, kişilerin farklı düşünce ve duygulara sahip olması gibi verilen bir konuda herkesin farklı düşünce ve bakış açısına sahip olması da doğaldır. Önemli olan bu farklı bakış açısı ve yaklaşım çerçevesinde özgün bir düşünce üretebilmektir.
Ana düşünce ve yardımcı düşüncelerin belirlenmesi aşaması, âdeta bir beyin fırtınasıdır. Bu aşamada konuyla ilgili düşüncelerimizi, duygularımızı, sezgilerimizi maddeler hâlinde yazıya geçirebiliriz. Örneğin görgülü kuşlar gördüğünü işler, görmedik kuşlar ne görsün ki ne işler atasözü üzerine bir kompozisyon yazmaya girişmiş olalım. Öncelikle, bu atasözünün konusunun eğitim olduğunu belirleriz. Ancak atasözünde işlenen düşüncede, genç kuşakları eğitirken örnek olmanın önemi vurgulanmaktadır. Bu düşünce çevresinde konuya bakış açımızı şöyle belirleyebiliriz: Çocuğumuzun nasıl bir insan olmasını istiyorsak biz de öyle davranmalıyız. Bu bakış açısı bizim konu ile ilgili ana düşüncemizi oluşturur. Konuyla ilgili aklımıza gelen düşünceleri bu bakış açısı çerçevesinde artık sıralayabiliriz:
1. Eğitim öncelikle ailede başlar.
2. Bebek dünyaya geldiği andan itibaren ana babasını kendisine rol modeli olarak seçer.
3. Bebek ana babasını taklit ederek konuşmaya başlar.
4. Çocuğun davranışlarının oluşmasında ana babasının davranışları belirleyicidir.
5. Ana baba, olaylar karşısında nasıl tepki veriyorsa çocuk da aynı tepkileri verir.
6. Ana babanın alışkanlıkları, çocuğun bu alışkanlıkları edinmesinde ve içselleştirmesinde etkendir.
7. Ana babanın aile bireylerine, komşularına, iş arkadaşlarına gösterdikleri saygı, sevgi ve ilgi, çocuğun kendi arkadaşlarına, büyüklerine göstereceği saygı, sevgi ve ilgiyi belirler.
8. Ana babanın veya diğer aile bireylerinin kötü alışkanlıkları varsa bu durum çocuğun da benzer kötü alışkanlıkları edinmesine yol açabilir.
9. Ana babanın, diğer aile bireylerinin kullandığı kaba sözler çocuğun diline de yerleşir.
Kuşkusuz, yukarıda sıraladığımız düşüncelere eklenecek başka düşünceler de bulunabilir. Sıralanan bütün bu düşünceleri dikkatlice gözden geçirmeli, benzer olanları bir araya getirerek tekrarlardan kaçınmalıyız. Buna göre yukarıda sıraladığımız düşüncelerden 4 ve 5, 6 ve 8, 3 ve 9 birbiriyle az çok benzerlikler göstermektedir. Bu yardımcı düşünceleri bir araya getirerek bir düzenleme yapabiliriz:
1. Eğitim öncelikle ailede başlar.
2. Bebek dünyaya geldiği andan itibaren ana babasını kendisine rol modeli olarak seçer.
3. Bebek ana babasını taklit ederek konuşmaya başlar; ana babanın ve diğer aile bireylerinin kullandığı kaba sözler çocuğun diline de yerleşir.
4. Çocuğun davranışlarının oluşmasında ana babasının davranışları belirleyicidir.
5. Ana babanın iyi veya kötü alışkanlıkları, çocuğun bu alışkanlıkları edinmesinde ve içselleştirmesinde etkendir.
6. Ana babanın aile bireylerine, komşularına, iş arkadaşlarına gösterdikleri saygı, sevgi ve ilgi, çocuğun kendi arkadaşlarına, büyüklerine, içinde bulunduğu çevreye göstereceği saygı, sevgi ve ilgiyi belirler.
Kompozisyon yazmaya başlarken ana düşünce ile yardımcı düşünceleri belirlemek, konu ile ilgili buluşlar yapmak, kompozisyonun planı ile ilgili verileri ortaya koymaktır.