Ünite 1 – Kompozisyon Bilgileri Türk Dili 2
Kompozisyonla ilgili genel bilgileri açıklayabilmek
Dilimize Fransızcadan geçen kompozisyon dar anlamda “öğrencilere duygu ve düşüncelerini etkili ve düzgün bir biçimde anlatmaları için yaptırılan yazılı veya sözlü çalışma” olarak tanımlanmaktadır. Sözlü ve yazılı olmak üzere iki tür kompozisyon vardır. Gerek sözlü kompozisyonda gerekse yazılı kompozisyonda bütünlük, güzellik, etki bırakma ve doğruluk kavramları vazgeçilmez kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bütün bu kavramlar, kişiyi yazının kurallarına uymaya, belli bir yazım disiplini kazanmaya yönlendirir. Kompozisyon yazma kuralları ve yöntemlerinin uygulanması sırasında biçim, yazım, noktalama, sözcük seçimi gibi hususlara da özen gösterilmelidir. Kompozisyon yazmaya girişmeden önce kişilerde dil becerileri ve bilgi donanımının yeterli olması gereklidir. Okul öncesinde ilk gelişen dil becerisi dinlemedir, daha sonra dinleme ile birlikte konuşma becerisi gelişir. Okula başlama ile birlikte okuma ve yazma becerileri gelişir. Diğer yeterlik bilgi donanımıdır. İnsan bilgi donanımını öğrenim hayatında kazanır. Ancak öğrenim sürecinde bilgiyi edinme, yine okuma ve dinleme etkinlikleriyle elde edilir. Okumak, bilgi edinmenin de en temel etkinliklerinden biridir. Kişi okuduklarından yeni bilgiler edinirken bunları önceki bilgileriyle karşılaştırmalı, eleştirel gözle değerlendirmelidir. Gerektiğinde diğer kaynaklara bakarak bilgilerin doğruluğu sınanmalıdır.
Yazılı kompozisyonun oluşturulması sürecini betimleyebilmek
Yazılı kompozisyon oluşturmada izlenecek adımlar; konunun seçilmesi, konunun sınırlarının çizilmesi ve konuyla ilgili ana düşünce ile yardımcı düşüncelerin belirlenmesi, kompozisyonun planlanmasıdır. Konunun seçimi bazen yazan kişinin kendisi tarafından belirlenir bazen de doğrudan bir konu verilir. Her iki durumda da konu ile ilgili bilgilerin gözden geçirilip bir düzen planlanmalıdır. Konunun sınırlandırılması, konunun çerçevesinin belirlenmesidir. Amacı belirlenen konu sınırlanmış da olur. Konu sınırlandıkça alanı daralır; alanı daraldıkça ayrıntı artar, konu daha derinlemesine işlenebilir. Konunun belirlenmesinden sonra yazının ana düşüncesini ve bu düşünceyi destekleyecek, açıklayacak, geliştirecek yardımcı düşünceleri bulma adımının atılması gerekmektedir. Bu aşama, konu ile ilgili buluşlar yapmak, kompozisyonun planı ile ilgili verileri ortaya koymaktır. Bu aşamada konuyla ilgili düşünceler, duygular, sezgiler maddeler hâlinde yazıya geçirilebilir. Konunun özelliğine, işlenecek ana düşünce ve yardımcı düşüncelerin niteliğine, kullanılacak örneklere, anlatım biçimine göre kompozisyon; olaya dayalı, düşünceye dayalı ya da duyguya dayalı olmak üzere planlanır. Bir veya birkaç olayı konu edinen yazılı anlatım türlerinde olaya dayalı plan uygulanır. Bakış açısının egemen olduğu, düşüncelerin işlendiği, kavramların ve sorunların tartışıldığı yazılarda düşünceye dayalı plan uygulanır. Belirli nesne, olay veya bireylerin iç dünyamızda uyandırdığı izlenimlerin, heyecanların egemen olduğu, betimlemelerimizin yer aldığı yazılar duyguya dayalı plan ile yazılır. Bir düzen içerisinde tasarlanan ve planlanan yazılar giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşturulur. Kompozisyon yazılıp, birkaç kez okunup gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra konu, ana düşünce ve varılan sonuç göz önünde bulundurularak yazının başlığı belirlenir.
Paragrafta anlatım biçimlerini sınıflandırabilmek
Yazının bir bölümü olan paragraf, bir duyguyu, düşünceyi, bilgiyi, dileği, öneriyi ya da olayı, olaydan alınmış bir kesiti yalnız bir yönüyle tam olarak çözümleyen, açıklayan, tartışan, öyküleyen, betimleyen tümceler bütünüdür. Paragrafta işlenen konunun, ele alınan düşüncenin ve verilen örneklerin anlatım biçimi, tutulan yola göre farklı nitelik ve özellik taşır. Yazıda savunulan düşünceyi çeşitli özellikleriyle eksiksiz olarak belirtmek, açıklamak tanımlamaktır. Tanımlama, genellikle giriş bölümü paragraflarında kullanılır. Konuyu daha ayrıntılı bir biçimde anlatmanın bir yolu da örneklendirmedir. Çoğu zaman soyut düşünceleri somutlaştırmak için örneklendirmeden yararlanılır. Örneklendirme, daha çok gelişme bölümünde yararlanılan paragrafta anlatım biçimlerinden biridir. Kişilerin, nesnelerin, olayların ve olguların benzer veya ayrı yanlarını incelemek için yapılan karşılaştırma, bir diğer anlatım biçimidir. Paragrafta verilen bilginin tanınmış bir kaynağa dayandırılarak yazıya giriş yapılması, konunun açılımında tanıklama olarak adlandırılan bir başka yoldur. Bir düşüncenin gerçekliğini yadsınamayacak bir kesinlikle göstermek anlamında olan tanıtlama, yazıda sayısal verilerin, istatistiklerin, göstergelerin, tahminlerin tanıt olarak kullanılmasıdır.