Türkçede fiillere bir ek geldiği zaman temel olarak kök değişmez. Ancak birtakım eklerde geçici ünlü daralması görülür. Sonu /a/ veya /e/ ünlüsüyle biten fiillere -(I) yor eki geldiğinde bu ünlüler daralır: başla-yor > başlıyor, okuma-yor > okumuyor.
Karanlığın içinden Emine’nin beyaz dişleri iki sır sedef taneleri gibi parlıyor. (Yakup Kadri, Yaban)
Aşk diyorlar en mukaddes hayale; / Ve sen de düşesin bu sonsuz hale… (Abdurrahim Karakoç, Dosta Doğru)
Tek Heceli Sözcüklere Ek Geldiğinde Ünsüz Türemesi
Türkçede, Arapça hiss veya İngilizce full sözcüklerinde olduğu gibi ikiz ünsüz yoktur. Bu yüzden dilimize Arapçadan giren ve aslında sonunda ikiz ünsüz bulunan his, af, hak, hat, had, zan gibi sözcükler tek ünsüzle yazılır. Ancak bu tip sözcükler ünlüyle başlayan ek veya fiille kullanıldıklarında sondaki ünsüz ikizleşir.
his etmek > hissetmek; af+a uğramak > affa uğramak; hak+ı > hakkı; tren hat+ı > tren hattı vb.
Kendimi hiç de eksik hissetmiyorum. (Ayşe Kulin, Türkan)
İkinci Hecelerdeki Ünlülerin Düşmesi
Türkçede kurallı olmamakla birlikte gönül, beyin, koyun (göğüs), göğüs, burun, alın, oğul, ağız, bağır gibi sözcüklere ünlüyle başlayan ek geldiğinde ikinci hecedeki dar ünlüler (yani /ı/, /i/, /u/, /ü/) düşer:
gönül+ü+m > gönlüm, koyun+u+n+a > koynuna, burun+u > burnu vb.
Dilimizde çevir- ve devir- fiillerinin edilgen biçimlerinde de aynı olay görülür: devir- / devril-, çevir- / çevril-. Ancak bu durum, avuç, büyük, küçük, yanıt, çözüm, kömür, düğüm, geyik, buçuk, açık, soluk vb. birçok sözcükte görülmez: geyik+e > geyiğe, kanıt+a > kanıta, düğüm+ü > düğümü, soluk+u+m > soluğum vb.
Fermanı tekrar çevreye sardı. Koynuna koyacaktı. Fakat göğsünün görünmez bir cendere ile sıkıldığını duydu. (Ömer Seyfettin, Ferman)
Türkçeye Arapçadan giren ve geldiği dilde ikinci hecesinde ünlü bulunmayan, ancak Türkçede telaffuz güçlüğünden dolayı ünlü türemesi görülen ömür (< A. ömr), şükür (< A. şükr), akıl (< A. akl), kayıt (< A. kayd), devir (< A. devr), nakil (< A. nakl), seyir (< A. seyr) vb. sözcükler ünlüyle başlayan ek veya ünlüyle başlayan bir yardımcı fiille kullanıldığında ikinci hecelerindeki türeme ünlüler düşer:
akıl+a > akla; ömür+ü+m > ömrüm, şükür etmek > şükretmek, kayıt olmak > kaydolmak; devir etmek > devretmek, nakil+i > nakli vd.