İktisada Giriş: Arz Nedir?
Bir mal veya hizmet piyasasında iki temel iktisadi aktör yani iki taraf söz konusudur. Bunlardan biri önceki kısımda açıkladığımız gibi ilgili mal veya hizmeti satın almak isteyen tüketiciler (satın alıcalar) diğeri ise ilgili mal veya hizmeti üretip satışa sunan üreticilerdir (firmalardır). Üreticilerin ilgili maldan ne kadar arz edeceklerine (üretip satmak isteyeceklerine) ilgili malın piyasa fiyatının yanında diğer faktörlerde (bunlar; girdi fiyatları, diğer malların fiyatları, teknoloji, beklentiler, vergiler, sübvansiyonlar ve firma sayısı) etki etmektedir. Bununla birlikte herhangi bir mal veya hizmete ait arz denildiğinde, diğer faktörlerin değişmeyip sabit kaldığı varsayılarak, ilgili malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasındaki ilişki kastedilmektedir. Bu bağlamda herhangi bir mal veya hizmete ilişkin arzı, diğer faktörler sabitken, belli bir zaman diliminde piyasada üreticilerin farklı fiyat düzeylerinde satmaya hazır oldukları mal ve hizmet miktarını ifade etmektedir. Herhangi bir malın (X malının) arz edilen miktarı (Qsx) ile bu arz edilen miktarı etkileyen tüm faktörler arasındaki ilişki kapalı bir arz fonksiyonu yardımıyla gösterilir. Dolayısıyla X malına ait kapalı arz fonksiyonu aşağıdaki gibi gösterilebilir:
Yani, diğer faktörlerin sabit olduğu varsayımı altında, Qsx’in bağımlı değişken ve Px’in bağımsız değişken olduğu bu fonksiyona göre X malından arz edilen miktar sadece X malının fiyatı tarafından açıklanmaktadır. Bu iki değişken arasında genel geçerliliğini koruyan pozitif (aynı yönlü) bir ilişki vardır ve iktisat literatüründe değişkenler arasındaki bu aynı yönlü ilişki Arz Kanunu olarak adlandırılmaktadır. Arz Kanunu; diğer faktörler sabit iken, belli bir zaman diliminde bir malın fiyatı ile o maldan üreticilerin satmak istediği miktar arasında aynı yönlü bir ilişki olmasını ifade eder. Diğer bir ifadeyle Arz Kanunu; diğer faktörler sabit iken, belli bir zaman diliminde daha yüksek fiyat düzeyleri için bir mal veya hizmetin arz edilen miktarının daha fazla olacağına işaret ediyor iken daha düşük fiyat düzeyleri için bir mal veya hizmetin arz edilen miktarının daha az olacağına işaret etmektedir. Dolayısıyla arz kanunu arz eğrisinin pozitif eğimli olacağını ima etmektedir. Arz edilen miktar, belli bir zaman diliminde belirli bir fiyatta bir mal veya hizmetten üreticilerin satmaya hazır olduğu miktardır. Bir mal veya hizmetin arz edilen miktarı ile o mal veya hizmetin piyasada gerçekte satılan miktarı aynı olmak zorunda değildir. Bazen bir malın piyasada satılan miktarı arz edilen miktarından az olabilmektedir. Üreticilerin yüksek fiyat düzeylerinde daha fazla mal veya hizmet üretmesinin altında yatan neden üretim imkânları (olanakları) sınırı eğrisi yardımıyla açıklanabilir. Üretim imkânları sınırı eğrisi, mevcut üretim faktörleri ve teknolojisi veri iken bir ekonomide üretilebilecek maksimum mal veya hizmet miktarı sınırını gösteren eğridir. Üretim imkânları sınırı eğrisinin orijine içbükey (konkav) olmasının nedeni, malların birinden üretilecek olan her bir ilave birimde katlanılan fırsat maliyetin artmasından kaynaklanmaktadır. Yani içbükey üretim imkânları sınırı eğrisi, üreticilerin bir maldan her bir ilave birim daha fazla üretebilmek için diğer maldan giderek daha fazla vazgeçmek zorunda olduğuna işaret etmektedir. Bu bağlamda üreticileri her bir ilave birimde daha fazla fırsat maliyetine katlanmaya iten sebep nedir? Üreticilerin fırsat maliyeti artan malı üretmeyi tercih etmesinin nedeni, diğer malın fiyatı sabit iken fırsat maliyeti artan malın fiyatının artıyor olmasıdır. Eğer iki maldan birinin fiyatı değişmiyor iken, diğerinin piyasa fiyatı artıyorsa, kârını maksimize etme amacı olan üretici fiyatı artan maldan daha fazla üretmeyi tercih edecektir. Her bir ilave birim için katlanılan fırsat maliyeti piyasa fiyatının altında kaldığı sürece üretici bu maldan artan miktarlarda üretmeye devam edecektir. Maksimum düzeyde kâr elde etme güdüsü ile üretimi gerçekleştiren üreticiler artan fiyatlar tarafından uyarılmakta ve mevcut üretim faktörleriyle karlarını maksimize edebilmek için üretip arz ettiği miktarları artırmaktadırlar. Sonuç olarak fiyat artışı karşısında üreticiler arz ettiği miktarları arttırırlar. Bir mal veya hizmetin arz edilen miktarı ile fiyatı arasındaki ilişki bir şedül( tablo )ve grafik yardımıyla da açıklanabilir.