Doz-Yoğunluk İlişkisi
İlaçların etki oluşturabilmeleri etki yerlerinde belli yoğunlukta bulunmalarına bağlıdır. İlaçların kan, serum veya plazmadaki düzeyleri ile diğer vücut kesimlerindeki (etki yerleri de dahil) yoğunlukları arasında genellikle aynı yönde ilişki vardır. İşte, herhangi bir ilacın etki noktasında veya yerinde en küçük etkili yoğunluğuna (EKEY, minimum etkin yoğunluk, MEK) karşılık olan kan EKEY veya plazma EKEY vardır. Etki yerindeki ilaç yoğunluğu belli bir sınır değeri aştığında yol açılan etki doruk değere ulaşır; bundan sonra dozun veya ilaç yoğunluğunun artırılması etki şiddetinde pek fazla artışa sebep olmaz; ama, zehirli/zararlı etkilere yol açabilir. İlaçlar tek veya tekrarlanan dozlarda belli aralıklarla verilirler. Sağaltım dozunun düzenlenmesi esasta tekrarlanan dozlarla ilgilidir; bu uygulama da kullanılan doz, doz sayısı, doz aralığı (üçü birlikte dozaj diye bilinir) gibi değişkenleri kapsar. Tüm bu uygulamalarda amaç etkili kan yoğunluğunun sağlanması ve bunun belli bir süre devam ettirilmesidir. Burada bahsedilmesi gereken önemli bir ölçüt de sağaltım penceresi oluşturur.
Doz-Etki İlişkisi
Herhangi bir ilacın dozunun artırılması genellikle etki şiddeti veya süresinde de artışa sebep olur. Yalnız, bu artış dozdaki artışla orantılı değildir; yani, dozun 2 katı veya daha fazla artırılmasıyla etki şiddetinde aynı ölçüde artışa yol açılamaz. Böyle bir durum olsaydı, doz-cevap eğrisinin düz bir çizgi olması gerekirdi. Halbuki, etki şiddetini 2 katı artırmak için, bazen, dozun 10-100 katı artırılması gerekebilir. İlaç dozunun 2 katına çıkarılması etki şiddetinde 1,6 katı (doruk etkinin %64’ü), 4 katına çıkarılması 2,3 katı (veya %90’ı) artış yapabilmektedir.
Doz-etki ilişkisi iki şekilde değerlendirilebilir; doz arttıkça etkinin şiddeti de artar veya doz arttıkça belli nitelikte etkiye yol açılan veya etkilenen hayvanların sayısı ya da oranı da artar. Doz-etki arasındaki bu ilişki, sırasıyla, kademeli doz-etki ilişkisi ve kuvantal doz-etki ilişkisi diye bilinir.