Temel Veteriner Farmakoloji Kitap Özeti Ünite 7
Toksikoloji ve Toksikolojinin dallarını tanımlamak
Toksikoloji, zehir bilimi demektir. Zehirlerin kaynakları, özellikleri, canlılar üzerindeki etkileri, zehirlenme olaylarına yaklaşım ve zehirlenmelerin tanısı, korunma ve tedavisi hakkında bilgi verir. Toksikoloji, klinik toksikoloji, kimyasal (analitik) toksikoloji, forensik (adli) toksikoloji, çevre toksikolojisi, endüstriyel ve ekonomik toksikoloji, immunotoksikoloji, nöyrotoksikoloji alt dallarına ayrılır.
Zehir, zehirin özellikleri ve kaynaklarını tanımlamak
Zehir, canlı organizma ile nitel ve nicel olarak geçimsizliği bulunan ve vücutta kimyasal veya fizikokimyasal yıkım yapan bir maddedir. Zehirler, alınan miktara (çok küçük veya yüksek miktarlarda) bağlı olarak zehirlenme meydana getirir. Zehirler kaynaklarına göre; bitkisel, hayvansal, madensel, sentetik ve enerjetik olarak sınıflandırılır. Bitkisel zehirler, alkaloid, glikozid, saponin, solanin, tanen içerir. Yılan ve akrep zehiri gibi hayvansal zehirler protein niteliğinde olan organik zehirlerdir. Bakır, kurşun, civa, arsenik gibi zehirler madensel kaynaklıdır. İnsektisidler, ilaçlar sentetik kaynaklı zehirlerdir.
Zehirlenme, zehirlerin dozlarını ve zehirlenme tiplerini tanımlamak
Zehirlenme, bir kimyasal maddenin etkisiyle canlılarda oluşan zararlı durumdur. Bir maddenin zehirleyici olması alınan miktarıyla yani dozuyla ilişkilidir. Ölüme yol açmaksızın zehirlenme belirtileri oluşturan doz zehirleyici (toksik) doz, bir kez alınınca ölüme neden olan doz letal dozdur. Alınan zehirin miktarına ve ortaya çıkış süresine göre perakut, akut, subakut ve kronik zehirlenme olarak bölümlenir.
Zehirlerin etkilerini değiştiren faktörleri tanımlamak
Zehirin fiziksel ve kimyasal özelliği, farmasötik şekil ve taşıt madde ile dozu zehirle ilgili faktörler; emilme yolları, tür, cüsse, yaş ve cinsiyet ile genel sağlık durumu canlı ile ilgili faktörler arasındadır. Bu faktörlerden bir veya birkaçının bulunması hayvanlarda zehirlenme olgularının seyrini değiştirir.
Zehirlerin metabolizması ve zehirlerin etki mekanizmalarını tanımlamak
Zehirler çeşitli yollardan alınır ve özelliklerine göre emilerek dağılım gösterirler. Zehirler BT’a uğratılarak metabolize edilmeye çalışılır. Bazen alınan zehirden daha aktif veya inaktif bileşiklere dönüştürülür. BT’a uğrayan veya değişmemiş şekilde olan zehirler vücuttan idrar, dışkı, solunum havası ve sütle atılırlar. Ayrıca, deri ve kılların yenilenmesiyle veya tükürük ve terle çıkartılırlar. Zehirler spesifik olmayan etkileri, enzim etkinliğini değiştirenler, enzime bağlanarak işlevsiz kılma şeklinde etkilerini canlılarda gösterirler. Serbest radikallerin oluşumunu artırarak ve iz elementlerin metabolizmadaki görevlerini engelleyebilirler.
Zehirlenmelerin genel nedenleri, tanısı ve zehirlenme olaylarına yaklaşım yöntemlerini tanımlamak
Hayvanlardaki zehirlenme olayları, zehirli madenler, zehirli bitkiler ve zehirli hayvanlar gibi doğal koşullardan veya endüstriyel kirlenme, pestisidler, ilaçlar, besinlerde ve suda bulunan zehirli maddeler, kasıt ve dikkatsizlik ve kimyasal savaş etkenleri şeklinde insan etkinliklerinin bir sonucu olarak hayvanların zehirli maddeleri almasıyla şekillenmektedir. Zehirlenme olaylarında öncelikle olayla ilgili soruşturma ve inceleme yapılır. Zehirlenen hayvanlardaki klinik belirtiler gözlemlenir. Ölen hayvanlarda patolojik inceleme (nekropsi) yapılarak organ ve dokulardaki hasarlar dikkatle incelenir. Zehirin kimliğinin kesin tespiti amacıyla toksikolojik analiz için materyal alınır. Zehirlenmenin niteliğine göre alınan örnekler uygun koşullarda ve toksikolojik protokol düzenlenerek laboratuara gönderilir. Zehirlenen hayvanlarda zehirin emilmesinin önlenmesi ve vücuttan uzaklaştırılması için ilaçlar ve kusturma seçenekleri denenir. Zehirin oluşturduğu zararlı etkileri önlemek amacıyla destekleyici ve semptomatik tedavi uygulanır. Spesifik antidotu olan zehirler için de antidotları kullanılır