Avrupa’da din alanında başlayan fakat arkasında bir takım siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelerin bulunduğu mücadelelerin sebebi iki temele dayanır. Bu sebeplerden ilki Habsburg Hanedanı’nın Avrupa’da tek hâkim güç olma isteğidir. Topraklarını evlilik veya veraset yoluyla günden güne artıran Habsburgların, Avrupa’daki genişleme siyaseti başta Fransa olmak üzere bölgedeki devlet ve prensliklerin başkaldırmasına neden olmuştur. İkinci sebep ise Martin Luther’in (Martin Lutır) başlattığı Protestanlık hareketidir. Luther, başta endüljans satışı olmak üzere kilisenin maddi uygulamalarına 95 maddelik bildiri ile karşı çıkmış ve Avrupa’da dinî ayrışmalar başlamıştır. Özellikle Saksonya, Brandenburg gibi Almanya’nın büyük prenslikleri Luther’i desteklemiştir. Alman imparatoru, mevcut Lutherciler dışında kalan insanların Luther’i desteklemesini yasaklamıştır. Bunun üzerine beş Alman prensi ve on dört şehir, imparatoru protesto etmiş ve bu nedenle Martin Luther’e taraftar olan Hrıstiyanlara “Protestan” denilmiştir.
Protestanlarla Alman imparatoru arasında yirmi beş yıl süren bir savaş sonrasında 1555’te Augsburg (Ogsburg) Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile Protestan mezhebi ve kilisesi Almanya’da resmen tanınmıştır. Augsburg Antlaşması ile Almanya’daki prenslere istediği mezhebi seçme özgürlüğü verilmiş ve Lutherci prenslerle Katolik prensler arasında barış sağlanmaya çalışılmıştır. Halk ise ya bağlı bulunduğu prensin mezhebine girmiş ya da zorunlu olarak göç etmiştir. Protestanlar bu antlaşma ile önemli haklar elde etmiş ve Katoliklerle eşit konuma gelmiştir. Her ne kadar bu antlaşma Almanya’daki ayrılıkları sona erdirmeyi amaçlasa da biri Protestan diğeri Katolik olmak üzere iki Almanya’yı ortaya çıkarmıştır
Martin Luther’in öncülüğünde başlayan Almanya’daki hareketler sonrasında, Fransa’da Calvin’in (Kalven) önderliğinde Kalvenizm Hareketi gelişmiştir. İngiltere’de de Anglikanizm denilen hareketle artık yetki sahibinin kilise değil kral olduğu kabul edilmiştir.
Avrupa geneline yayılmaya başlayan Lutherci hareketlere karşı Papalık, Katolik reformunu gerçekleştirmek zorunda kalmıştır. Bu reformla Katolik Hristiyanlığa karşı girişilen hareketlerin hızı kesilmeye çalışılmış ancak alınan kararlar Katolikler ile Protestanların anlaşmasını imkânsız hâle getirmiştir. Bohemya Bölgesi’nde Protestan Çekler ile Kutsal Roma İmparatorluğu arasında başlayan mücadele sürecinde İngiltere ve Hollanda da Protestanları desteklemiştir. Kendi birliklerini oluşturan Katolik ve Protestanlar arasındaki dinî ve siyasi ayrışma bütün Avrupa’da sertleşmiş ve mücadeleler artmıştır. Uzun süre devam eden mücadeleler tüm Avrupa’yı sefalet içerisinde bırakmıştır. Dinî sebepler ile başlayan mücadelelerde din faktörü zamanla önem kaybetmiş ve siyasi sebepler ön plana çıkmıştır. Katolik olan Fransa’nın bir süre sonra Protestan ittifakına dâhil olması da bunu kanıtlar niteliktedir. 1645’e kadar mücadeleler devam etmiş, bu tarihte önce Alman prensliklerinin Kutsal Roma İmparatorluğu’ndan desteğini çekmesi ve Danimarka ile İsveç’in de aralarındaki sorunlara son vermesi üzerine Kutsal Roma İmparatorluğu’nun direnci kırılmıştır. Bu gelişmeler barış görüşmelerini hızlandırmış ve Otuz Yıl Savaşları’na dâhil olan devletlerin çoğunun katılımı ile barış gerçekleşmiştir.
Çok taraflı diplomasinin ilk örneği olan Westphalia (Vestfalya) Barışı ile 24 Kasım 1648’de Otuz Yıl Savaşları sona ermiştir. Westphalia Barışı sonrası Fransa ile İspanya 1659’a kadar savaşmaya devam etmiştir. Çünkü XIV. Louis (Lui) reşit olana kadar fiilen Fransa’nın hükümdarı olan Kardinal Mazarin , İspanya tamamen yok edilmeden Fransa’nın rahat edemeyeceğini düşünmüştür. İspanya’nın askeri üstünlüğü ve yeniden büyük imparatorluk kurma hayali bu antlaşmayla sona ermiştir. Westphalia, Alman tarihinde de bir çağın sonu olmuş ve Alman topraklarında Danimarka, İsveç, Fransa gibi yabancı devletlerin müdahil olduğu yeni bir ortam oluşmuştur.
Avrupa’da Otuz yıl süren kaos ortamına 1648’de Westphalia Antlaşması ile son verilmiştir. Westphalia Antlaşması, birçok devlet temsilcisinin bir araya gelip imzaladıkları tek bir antlaşma değildir. Habsburg elçilerinin Fransa ve İsveç’le ayrı ayrı imzaladıkları ikili antlaşmalara verilen genel bir isimdir. 1815’teki Viyana Kongresi’nde uygulanacak olan “Konferans Diplomasisi” için Westphalia Antlaşması bir esin kaynağı olmuştur.
Westphalia Antlaşması’nın Sonuçları
Otuz Yıl Savaşları sonrası düzeni sağlamak için toplanan konferans, Avrupa’nın ilk büyük konferansı sayılır. Daha önceki uluslararası konferanslar dinî nitelikteyken Westphalia Barışı’na katılan devletler, savaş ve iktidar sorunlarını dinin etkisinde kalmadan tartışmıştır. Papalık temsilcisi, konferansta dinlenmediği gibi antlaşma metinleri de papaya imzalattırılmamış ve böylece kilisenin gücü sınırlandırılmıştır. Westphalia’da, 1555 Augsburg Barışı’nın hükümleri yenilenmiş ve Almanya’da Katolik, Protestan ve Kalvinizm geçerli mezhepler hâline getirilmiştir. Kutsal Roma İmparatorluğu’nun parçalanmış olduğu da uluslararası hukuk bakımından doğrulanmıştır. Otuz Yıl Savaşları sonunda Fransa artık Avrupa siyasetine yön veren devlet konumuna yükselirken İngiltere de güçlü bir devlet olarak Avrupa’da etkili olmaya başlamıştır. Bazı Avrupa ülkeleri topraklarını genişletirken özellikle Almanya’da gerileme ve iç karışıklıklar başlamıştır. Otuz Yıl Savaşları’ndan sonraki süreçte- Kutsal Roma İmparatorluğu’nun Avrupa’yı tek bir imparatorluk çatısı altında birleştirme politikası gerçekleşmemiş ve bu politikanın yerini denge politikası almıştır.
Avrupa’da dinî etkenlerin yerini modern diplomasi almış ve uluslararası alanda modern devletler hukukunun temelleri atılmıştır. Evrensel imparatorluklar yerini ulusal krallıklara ve ulus devletlerine bırakmıştır.