Gossipol
Bilhassa tohumları olmak üzere, pamuk bitkisinin tüm kısımlarında ve Ebegümecigiller ailesinden Thespia populnea ve Montezuma speciosissima bitkilerinde bulunan fenolik bir maddedir. Pamuk tohumu küspesi ile bitkisinde gossipol; “serbest” veya “bağlı gossipol” şeklinde bulunur ve bunların içerdikleri gossipol miktarı da bitkinin türüne, yağın çıkarılma yöntemi ve çözücüsüne göre önemli ölçüde değişir. Bağlı haldeki gossipol hayvanlar için zehirli değildir; dolayısıyla, pamuk tohumu küspesi ve diğer yem hammaddeleri ve yemlerin zehirliliği doğrudan içerdikleri serbest gossipolla ilgilidir. İşlem görmemiş veya yeterince işlem görmemiş pamuk tohumu küspesinin veya pamuk tohumunun yenilmesi sonucu hayvanlarda zehirlenmeler görülür. Zehirliliği pH, yemin bileşimi, uygulanan yağ çıkarma işlemi, hayvan türü gibi birçok faktöre göre değişir. Gossipole genç gevişenler, köpekler, kanatlılar, domuzlar, tavşanlar ve diğer tek-mideli hayvanlar duyarlılık gösterir. Gossipol genellikle subakut ve kronik nitelikte zehirlenmeye neden olur. Yüksek dozlarda birkaç gün ile birkaç hafta süreyle alındığında; duyarlı hayvanlarda halsizlik, mide- bağırsak yangısı, çırpınmalar gibi belirtiler dikkati çeker. İlerleyen olgularda özellikle kuzularda ani ölümler görülebilir. Az miktarlarda uzun bir süre alındığı durumlarda ise; etkilenen hayvanlarda yem tüketiminde azalma, gelişme geriliği, zayıflama, kıl renginde değişme, anemi, pıhtılaşma süresinde gecikme, güçsüzlük, bitkinlik, yumurta veriminde azalma veya durma, yumurtadan civciv çıkma oranında düşme gibi belirtilere neden olur. Düşük düzeyde gossipol ihtiva eden yemleri yiyen kanatlılardan elde edilen yumurtalarda, yumurta akı ve sarısının rengi değişir. Bu hayvanlarda yumurta sarısının rengi, zeytinyeşili rengine döner
Tanen (Tannik Asit)
Tanenler; azotsuz, molekül ağırlıkları 500’ün üzerinde olan çoğul-fenolik yapıdaki amorf bileşiklere verilen genel bir isimdir. Tanen veya tannik asit ülkemizde de yetişen birçok ağaç ve bitki türünde (meşe, alıç, ceviz ağacı, çay, kasıkotu, aslan pençesi, sorghum gibi) bulunur ve bu bitkiler içerisinde hayvanlarda zehirlenmeye neden olması yönüyle en önemli olanı meşe’dir. Tannik asit aslında genel itibariyle değerlendirildiğinde zehirliliği az olan bir maddedir; fakat, özellikle karaciğer ve böbrek için güçlü bir zehirdir. Ağızdan alınan tanen mukozal salgılar ve içeriğin proteinlerini çöktürerek, mide-bağırsak mukozası üzerinde koruyucu bir tabaka oluşturur. Büzüştürücü etkisiyle sindirim kanalı salgılarını azaltır ve kabızlığa yol açar. Tanen zehirlenmesine basit mideli hayvanlar gevişenlerden daha dayanıklıdırlar. Tanen bakımından zengin yemler özellikle genç ve küçük hayvanlar için daha tehlikelidir; büzüştürücü etki bu hayvanlarda yemin değerlendirilmesindeki azalma sonucu zayıflamaya sebep olur. Bilhassa kanatlı yemlerine katılan sorghum gibi yem hammaddelerindeki tanen düzeyi son derece yüksek olabilir. Tanenler ile zehirlenme durumlarında, belirtilen bu etkilerin yanında özellikle gevişenlerde bitkinlik, durgunluk, iştahsızlık, sarılık ve sancıyı takiben inatçı peklik dikkati çeker. Akut böbrek yangısı veya yetmezliğine bağlı gelişen belirtiler de görülebilir. Ayrıca tanenlerin, karsinojenik etkileri de vardır.