Orta Asya’da İlk Kültürler
Türkoloji çalışmaları neticesinde özellikle Orta Asya kurganlarından çıkarılan arkeolojik buluntularda farklı zaman ve mekânlarda Türk boy ve topluluklarına ait ilk kültürel izler tespit edilmiştir. İçinde bulunduğumuz dönemde ilk Türk kültür merkezleri Anav, Afanasyevo, Andronova, Karasuk ve Tagar olmuştur (Harita 1.1.).
Anav Kültürü (MÖ 4500–MÖ 1000): Orta Asya’nın en eski kültürü olup Türkmenistan’ın merkezi Aşkabat yakınlarındaki Anav bölgesinde ortaya çıkarılmıştır. At ilk kez bu kültürde görülmüştür. Yapılan kazılarda bu kültüre mensup olan insanların yerleşik hayata geçtikleri, tarımla uğraştıkları, topraktan ve bakırdan eşya yapmayı bildikleri, dokumacılık yaptıkları, sığır ve koyun besledikleri anlaşılmıştır.
Afanesyevo Kültürü (MÖ 3000–MÖ 1700): Türklerin en eski kültür merkezi olarak görülmekte olup Altay – Sayan Dağlarının kuzeybatısındaki bozkırlarda hayat bulmuştur. Bu kültürde yaşayan insanların avcılık ve hayvancılıkla uğraştıkları, taştan ve bakırdan eşyalar yaptıkları tespit edilmiştir. Orta Asya uygarlığının temelini oluşturmuştur.
Andronova Kültürü (MÖ 1700–MÖ 1200): Altaylar, Güney Sibirya ve Hazar’ın doğusuna kadar uzanan bölgede gelişmiştir. Orta Asya kültürleri içerisinde yayılma alanı en geniş olan kültür olmuştur. Bu kültürde bakırdan eşyaların yanında ilk kez altından ve tunçtan yapılmış aletlere rastlanmıştır. Hayvan Üslûbu sanatı günlük eşyalarda kullanılmıştır.
Karasuk Kültürü (MÖ 1200–MÖ 700): Adını Yenisey Irmağının Karasuk kolundan almış olup bu nehrin çevresinde gelişmiştir. Orta Asya’da demir ilk kez bu bölgede kullanılmıştır. Üstü çadırla örtülü dört tekerlekli araba, keçeden çadır ve koyun yününden dokunmuş eşyalar bu kültürün önemli buluntuları olmuştur.
Tagar Kültürü (MÖ 700–MÖ 100): Abakan bölgesinde ortaya çıkarılan bu kültür Orta Asya’nın en yeni ve en gelişmiş kültür merkezidir. Hayvan Üslûbu’nun oldukça gelişmiş bir şekil aldığı bu dönemde, kurganlardan farklı araçlar, at koşum takımları, keramikler çıkarılmıştır.