Genel Vergi Hukuku: Anayasa Nedir?
Pozitif anlamda anayasa, bir devleti oluşturan yasama, yürütme ve yargı gibi temel organları bunların birbirleriyle ilişkilerini ve insan haklarını düzenleyen en üst hukuki metindir. Modern anlamda anayasa ise bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin etkili bir şekilde korunabilmesi için devlet gücünün sınırlandırılmasını ifade eder. Bu açıdan modern anayasaların ortaya çıkışı ile vergilendirme yetkisi arasında yakın bir ilişki vardır.
Vergilendirme yetkisi, devletin sınırlandırılan ilk yetkilerindendir. Bu yüzden bütün anayasalarda vergi hukukukun temel ilkelerinden biri olan kanunsuz vergi olmaz” ilkesine yer verildiğini görürüz. Birinci ünitede açıklandığı üzere 1982 Anayasasının “vergi ödevi” başlığını taşıyan 73. maddesinde vergi ve benzeri yükümlülüklerin yasa ile konulacağı belirtildikten sonra, Cumhurbaşkanının vergilendirme alanında sahip olacağı yetkinin kapsamı ve sınırları çizilmiştir. Aslında, anayasalar nitelikleri gereği doğrudan uygulanabilme yeteneğine sahip pek az hüküm içerirler. Vergi uygulaması bakımından da durum böyledir. Bir vergi memuru ya da serbest çalışan bir mali müşavir vergisel bir sorunu çözmeye çalışırken elinin altından kanun, genel tebliğ vb. mevzuat eksik olmaz. Buna karşılık vergiye ilişkin somut bir problemi çözerken Anayasa’ya bakma gereğini fazlaca duymayız. Gerçekten, Anayasa’da yürürlükteki herhangi bir vergiyle ilgili, örneğin gelir ya da kurumlar vergisi gibi, bir hükme rastlamamız mümkün değildlir. Bir vergi borcunun ya da bir vergi cezasının hesaplanması sırasında Anayasa’ya başvurma ihtiyacını hissetmeyiz. Ancak, bütün bu söylediklerimizden anayasaların vergi hukuku bakımından önemsiz bir kaynak olduğu sonucunu çıkarmamalıyız. Tam tersine vergi hukukunun pek çok temel ilkesi dayanağını anayasalarda bulur. Örneğin, vergi yasalarının uygulanması sırasında sürekli göz önünde tutulması gereken geçmişe yürümezlik ilkesinin ya da kıyas yasağının köklerini Anayasa’da buluruz.
Anayasalar günlük vergi pratiği bakımından doğrudan uygulanabilir hükümler içermeseler de, bir ülkenin vergi sisteminin biçimlenmesinde etkin bir rol oynarlar. Bunun temelinde, kanunların Anayasa’ya aykırı olamayacağı prensibi yatar. Bütün kanunlar gibi vergi kanunlarının da anayasaya uygun olması gerekir. Aksi halde, Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilme riski söz konusu olur. Bir vergi kanununun ya da kanunun belli bir hükmünün iptal edilerek yürürlükten kalkması sonuçta bütün vergi uygulamasını etkiler. Vergi kanunları Anayasa’ya uygun olmalıdır derken, sadece, vergiyle doğrudan ilgili Anayasa’nın 73. maddesini kastetmiyoruz. Anayasa’da yer alan hükümlerin pek çoğu bir şekilde vergilendirmeyle ilintilidir. Özellikle, temel hak ve özgürlüklerin vergisel düzenlemeler yoluyla da ihlal edilme olasılığı hayli yüksektir. Bu yüzden vergi kanunlarının, Anayasa’nın 73. Maddesi dışındaki diğer maddelerine de uygun olması gerekir.
