Devrimci ama İmparator Napolyon’a Bağlı Ünlü Mason Matematikçi Gaspard Monge (1746-1818)
Fransız Devrimi sırasında başlamış olan eğitim reformlarının Fransa’ da bilimin gelişmesinde derin etkileri oldu. Gaspard Monge bu hareketin başındaki, özellikle de daha sonra Eidgenössische Technische Hochschule, Massachusetts Institute of Technology ve diğer bazı önemli kurumların oluşturulmasına ilham veren ünlü kurum Ecole Polytechnique’in kurulmasında yer alan kişilerden biriydi. Tüm dünyaya yayılan metrik sistemin hayata geçirilmesine de yardım etti. Büyük ölçüde kendisinin kurduğu tasarı geometrisi hala önemini korumaya devam ediyor. Monge, soyut matematikte diferansiyel geometrinin babası olarak kabul edilebilir. Jacques Monge, Burgonya’da şarap üretimi yapılan Côte d’Or bölgesinin merkezindeki Beaune kentinde küçük bir tüccardı. Karısı Jeanne (kızlık soyadı Rousseau) Burgonya’nın yerlisi olsa da Jacques esas olarak Savoie bölgesinden geliyordu. En büyük oğulları Gaspard 9 Mayıs 1 746’da dünyaya geldi. Sahip oldukları mütevazı imkanlara karşın çift, üç oğullarının da hem akademik hem de mesleki alanda iyi bir eğitim alması için olağanüstü bir çaba gösterdi. Üç kardeş arasında en başarılı olan Gaspard daha sonraları anne ve babasının kendisi için yaptığı fedakarlıklardan duygulu bir şekilde söz ederdi. Monge eğitimine Beaune’deki Oratoryen okulunda başladı.
On altı yaşında daha itibarlı bir okul olan Lyon’ daki College de la Trinite’ye geçti. Çok genç olmasına karşın burada kendisinden fizik dersi vermesi istendi. Kendisi de bir Oratoryen olabilirdi ama 1 764’ün yazında ailesini ziyaret etmek için geldiği Beaune’de bir arkadaşıyla beraber ödev olarak şehrin planını hazırladı. Plan, Mezieres’deki Ecole Royale du Genie Militaire’in o sırada Beaune’de bulunan müdür yardımcısına gösterildi. Plandan çok etkilenen müdür yardımcısı Monge’un bu prestijli kuruma alınması için gerekli ayarlamaları yaptı. Okul soylu ailelerin, ordunun istihkam sınıfında bir kariyer hedefleyen erkek çocukları için 1 748 ‘de kurulmuştu. Her yıl okula iki yıl sürecek bilimsel ve mesleki bir eğitimden geçirilmek üzere on öğrenci kabul edilirdi. Verilen eğitimde matematik ve fizik büyük bir yer tutardı. Monge 1 765’te orta düzeyde bir görev olan teknik ressamlığa ve teknisyenliğe getirildi. Tahkimata yönelik planlar ve modeller geliştirmesi bekleniyordu. Ancak, yaylım ateşiyle ilgili uygulamada karşılaşılan bir problemi bir yeri hem düşmanın görüşünden hem de ateşinden koruyacak tahkimatın planlanması çözmesi istendiğinde o zamana dek kullanılan zahmetli yöntemlerin yerine kısa bir süre sonra tasarı geometrisi olarak bilinecek ilkelere dayanan hızlı bir yöntem önerdi. En basit şekliyle bu, üç boyutlu cisimlerin bir düzlem üzerindeki dikey izdüşümleri aracılığıyla temsil edilmeleri durumuydu. Yani, bir bina zemin planı ve yükseklik bilgileri kullanılarak gözümüzde canlandırılabilirdi. Bu başarısı Monge’un öncelikle 1769’da matematik profesörlerinin yardımcılığına, hemen sonrasında ise biri matematikte bir diğeri de deneysel fizikte olmak üzere Ecole du Genie bünyesinde daha önemli iki göreve getirilmesini sağladı. Kısmen uygulamalı işlere adanmış bu ikili görevinde Monge yetenekli bir matematikçi ve fizikçi, becerikli bir teknik ressam, usta bir deneyci ve birinci sınıf bir öğretmen olduğunu gösterdi. Yirmi yıl sonra okuldan ayrıldığı zamana dek oluşturduğu etki alanıyla çok sayıda mühendis subayın başarılı meslek yaşamlarına hazırlanmasını ve istihkam birliklerinin bir bütün olarak sağlam bir teknik eğitim almasını ve bilime yönelik belirgin bir bağlılık duymasını sağladı. Okul yöneticileri onun yeteneklerinin değerini teslim ederek matematik ve fizik dallarında resmi bir unvan olan “kraliyet profesörlüğü”nü ve bu göreve karşılık gelen bir aylık almasını sağladılar. Hayli başarılı geçen bu meslek yaşantısının yanı sıra Monge araştırma çalışmalarına da başladı. Sonsuz küçük hesabı, analitik geometri ve varyasyonlar analizi çalışmalarında Ecole du Genie’nin zengin kütüphanesinden yararlandı.
Gençlik yıllarındaki çalışmaları pek çok alana yayılıyor ama yine de ilerideki çalışmalarını belirleyen kimi özellikleri de gösteriyordu: Güçlü bir geometri duygusu, uygulamalı problemlere karşı ilgi, büyük bir analitik yetenek ve bir problemi aynı anda analitik, geometrik ve uygulamalı olmak üzere farklı açılardan inceleme. Monge, tasarı geometrisini işte bu dönemde geliştirdi. Konunun temel esasları ilk öğretmenlik zamanlarında ortaya çıktı -o zamanlarda kullanılan grafik yöntemleri ve bunun altında yatan geometri bilgisini çok iyi bilmesi sayesinde gerekli sentezi yapabildi. Konunun temel ilkelerini sistemli bir hale getirerek bunu Ecole du Genie’de çalışılan çok sayıda grafik probleme özellikle de tahkimat konusundan gelen problemlere uyguladı. Bu aşamada gerçek anlamda özgün bilgiler üretmekten çok esas olarak daha önceden var olan bilgileri düzenliyor ve modernleştiriyordu. Bununla birlikte, askeri değeri nedeniyle yöntemlerinin gizli olarak sınıflandırılmasından dolayı bunları ancak 1799’da yayımlama konusunda serbest kaldığında Geometrie descriptive (Tasarı Geometrisi) adlı ders kitabında yayımlayabildi. Bu arada tanınabilmek ve eserinin en üst düzeyde tartışılabilmesini sağlamak amacıyla Monge, Academie Royale des Sciences’a en az dört araştırma raporu sundu. Bu raporlar arasında en önemlisi uzun yıllar boyunca ilgisini çekecek bir alan olan kısmi diferansiyel denklemler kuramı üzerine olanıydı. Monge, 1 774’te otuz bir yaşındayken, yirmi yaşındaki dul Marie-Catherine Heart’la evlendi. Beraberinde hayli yüklü bir çeyiz getiren Marie-Catherine üç kız çocuğu dünyaya getirdi. Bu kızlardan ikisi Konvansiyon’ üyeleriyle evlenecekti. Monge’u çok yakından tanıyan biri dış görünüşüyle ilgili şu bilgileri vermişti: Uzun boyluydu; geniş kasları fiziksel gücünün bir göstergesiydi, tıpkı ahlaki gücünün derinlerdeki büyük gözlerine kazınmış olduğu gibi. Aslana benzeyen geniş yüzünde, yüksek bir zihinsel kapasitenin işareti olan kırışıklıklarla kaplı geniş ve yüksek alnına galebe çalan siyah kaşlarının altındaki büyük ve canlı gözleri parıldardı. Konuştuğu zaman insan karşısında başka birini görür gibi olurdu . . . Gözlerinde yeni bir ateş yanar, yüz hatları oynamaya başlar, yüzü ilhamla dolar ve matematikçinin hayal gücüyle yaratılan nesneleri görür gibi olurdu. Sonraki birkaç yıl boyunca Monge zamanını ve enerjisini büyük ölçüde fizik ve kimyaya ayırdı. Ecole du Genie’de donanımlı bir kimya laboratuvarı oluşturdu. 1772’de Academie Royale des Sciences’ın eklenik üyeliğine seçilmesi düzenli olarak Paris’te yaşamasını gerektirdi. 1 780’de kısmen Paris’te kısmen de Ecole du Genie’de sürdürdüğü hidrolik profesörlüğüne getirildi. Üç yıl sonra, en üretken yirmi yılını geçirdiği okulla ilişkisini en sonunda kesmek durumunda kalarak (zaten buradaki derslerini on bir yıldır kardeşi Louis vermekteydi) donanma öğrencilerinin başına ayırtman olarak getirildi. Bu yeni görevinde Fransa’daki bazı askeri okulları yönetti. Aslında bu okullar herhangi bir alanda bilimsel eğitim veren ülkedeki yegane kurumlardı. 1786’da eğitim sistemiyle ilgili önemli reformları uygulamaya koydu. Konumu sayesinde fabrikaları, madenleri ve benzer yerleri gezebiliyor, böylece metalurji ve diğer bazı teknolojiler hakkında ‘” Fransa’da 1 792’de toplanan yeni meclis. (ç.n.) bilgi sahibi oluyordu. Sonraki beş yıl boyunca kış aylarında düzenli olarak Paris’te yaşarken yaz aylarında yeniden Ardennes’e döndü. 1 789’da Devrim başladığında Monge en çok tanınan Fransız bilimcilerinden biri olmuştu. Academie Royale des Sciences’ın aktif bir üyesi olarak matematik, fizik ve kimya alanlarında bir isim yapmıştı. Özellikle Lavoisier’nin yeni kimyasal kuramını ilk kabul edenlerden ve suyun klasik analizi ve sentezi de dahil olmak üzere büyük kimyagere deneysel çalışmalarında yardımcı olanlardan biriydi. Üstüne üstlük, donanma okullarında gerçekleştirdiği eğitim reformu onu daha sonra Devrim sırasında üstleneceği bilimsel ve teknik eğitimin yeniden yapılanması çabalarına da hazırlamıştı.
Monge, en başından itibaren Devrim’in kararlı bir destekçisi olsa da ilk başlardaki politik tavrı hayri ihtiyatlıydı. Zamanının bir dizi bilimcisi gibi o da mason oldu. Aynı zamanda birkaç devrimci dernek ve kulübe katıldı. Ancak zamanının çoğu donanma öğrencilerinin ayırtmam olarak denetleme gezilerinde ve akademinin bir üyesi olmasından kaynaklanan görevlerin yerine getirilmesiyle geçiyordu. Kendinden on yaş büyük Lagrange gibi o da daha sonra olsa da ağırlık ve ölçülerin yeniden düzenlenmesiyle görevli komisyonda yer aldı. Ağustos 1 792’de monarşinin sona ermesinin ardından ancien regime’in * ülke dışındaki taraftarlarınca genç cumhuriyete dayatılan çetin bir mücadeleyi yürütecek bir hükümet kuruldu. Monge politik olarak daha aktif bir hale geldi ve donanma bakanı olarak görevlendirildi. Bu görevinde üstün bir başarı göstermemiş olsa da çalışmasıyla ulusun varlığını devam ettirmek ve bağımsızlığını sağlamak adına her türlü çabayı koordine etmekteki arzusunu ortaya koydu. Yine de kimileri onu politik olarak fazlaca ılımlı buluyordu; farklı kesimlerden gelen eleştiriler ve sürdürmek zorunda kaldığı sonu gelmez mücadelelerle tükenmiş olarak birkaç ay sonra görevinden istifa etti. Jakobenlerle ilişkilendirilmiş olsa da kendini hiçbir zaman belirli bir grubun parçası olarak görmedi. Öyle bile olsa o dönemde pek çoklarının başına geldiği gibi tutuklanma ve giyotine gönderilme tehlikesiyle karşı karşıyaydı. ” Valois ve Bourbon hanedanlıkları sırasında ( 14. ve 1 8. yüzyıllar) Fransa’da kurulmuş, eski rejim olarak adlandırılan aristokratik, sosyal ve siyasi sistem. (ç.n.) Monge tüm enerji, yetenek ve deneyimini ulusun hizmetine vermeye hazır sadık bir cumhuriyetçi ve coşkulu bir yurtseverdi. Akademik işlerine kısa bir süreliğine geri dönse de Ağustos 1 793’te akademi ve üniversitelerin baskı altına alınmasıyla çalışmaları yetkililerin, özellikle de Genel Güvenlik Komitesi’nin doğrudan kontrolü altına girdi. Mühimmata acil bir gereksinim vardı. Eylül 1 793’ten Ekim 1794’e dek Silahlanma Komitesi’nin çalışmalarında yer aldı. Kimyager Berthollet ve matematikçi Vandermonde’la birlikte farklı tipteki çeliklerin üretimi üzerine bir kitap yazdı. Silahların, özellikle Paris’te üretimine ilişkin çok sayıda düzenleme kaleme aldı ve topların yapımıyla ilgili teknik konulardaki literatürü bir araya topladı. Kullanma kılavuzları hazırladı ve “devrimci dersler” verdi. Güherçilenin çıkarılması ve rafine edilmesiyle Paris’in büyük baruthanesinin yapımı ve işletilmesi işlerine de katıldı. Ayrıca askeri amaçlar için tasarlanmış balonların geliştirilmesi çalışmalarında da yer aldı. Robespierre ve Jakoben rejiminin Haziran 1794’te düşmesinden Ekim 1 795’e değin Fransa, radikal unsurların tasfiye edildiği Devrimci Konvansiyon tarafından yönetildi. Ne var ki ülke, Bonaparte’ın iktidarı ele geçirdiği Kasım 1 799’daki darbeye kadar hiç istikrarlı bir yönetime kavuşamadı. Çoğunluğu olumsuz çok sayıda karar bu geçiş dönemi siyasi ortamında kabul edildi. Yine de tarihçiler, yönetimin kusurlarına rağmen modern Fransız toplumunu oluşturan kurumların özellikle de eğitim alanındakilerin bu dönemde ortaya çıkmaya başladığı konusunda genel bir fikir birliği içindedir. Monge o zamanlar çokça tartışılan eğitim reformuyla ilgili projelerde bilhassa aktif bir şekilde yer aldı. Ecole du Genie ve donanma okullarındaki deneyimleri, bilimsel ve teknik eğitimin yenilenmesine duyduğu özel ilginin ne anlama geldiği konusunda bir fikir veriyor. Paris Departement’ındaki zanaatkarlar ve işçilere yönelik temel düzeyde okullar için planlar hazırladı. Konvansiyon bir günlüğüne bu tasarıyı kabul etse de hemen ertesinde onayını kaldırdı. Daha ileri düzeyde ise sivil ve askeri mühendisler yetiştirmek üzere tek bir ulusal okul kurulmasının önemi konusunda ikna edildi. Bu düşünceden Ecole Polytechnique doğdu. Bu büyük kurum, Ecole Centrale des Travaux Publics adıyla açılmasından yalnızca birkaç ay sonra Haziran 1 795’te faaliyetlerine başladı. ilk başlarda bir süredir kapalı olan Ecole des Ponts et Chaussees ile Ecole du Genie’nin bir devamı olarak kabul edildi. Okulun kamu hizmeti ve askeri mühendisliğe ilişkin konularda üç yıllık bir temel eğitim vermesi düşünülmüştü. M ezunlarının devletin hizmetinde çalışan mühendisler olması hedeflense de ders programının büyük bir kısmını matematiksel bilimler oluşturuyordu. Nitelikli ve seçkin öğrencilere ilk kez sistematik bir şekilde bir matematik konusu olarak fizik öğretiliyordu. Ecole Polytechnique kurulmasının hemen sonrasında başarılı profesörleri, katı disiplini, zorlu sınavları ve seçkin ders kitaplarıyla yüksek eğitim kurumları için bir model oldu. Uzun bir dönem Fransa’daki en itibarlı eğitim kurumu ve dünyadaki en iyi matematik merkezi olma unvanını elinde tuttu. Ecole Polytechnique en başından itibaren başarılı olmuş bir projeydi ama kardeş kurumu, ilk kurulan Ecole Normale daha inişli çıkışlı bir geçmişe sahipti. Bu okul, yüksek eğitimdeki çöküşü durdurmak amacıyla Konvansiyon’un emriyle Paris’te kurulan ulusal bir kolejdi. Görevi askeri mühendis ve subaylardan çok öğretmenleri eğitmekti. Daha önceki okulların yapısında bulunan uzmanlaşmaya yönelik mirasın aksine tüm alanlarda çağdaş bir eğitim amaçlanıyordu. Öğretim üyeleri arasında Lagrange, Laplace ve Monge gibi ünlü bilimciler yer almasına karşın öğrencilerin pek çoğunun aldığı eğitim yetersizdi ve ilk yılın ardından okul kapatıldı. Bu kısa dönem içinde buradaki öğrencilerden biri Fourier’ydi ve şöyle yazmıştı: “Monge sözü geçen, hareketli, zeki ve çok bilgili biriydi … Matematik, fizik ve kimya alanlarında üstattı; derslerinde anlattığı konular hiç de alışık olunmayan şeylerdi ama yine de bunları mümkün olduğunca açık bir şekilde anlatırdı. Hatta insan bunun fazlaca açık ve dahası, yöntemlerinin yeterince hızlı olmadığını düşünürdü. ” 1 8 1 0’da yeniden açılan Ecole Normale 1 822’de tekrar kapandı. 1 826’da üçüncü kez bir daha kapanmamak üzere açıldığındaysa Ecole Polytechnique’le yarışır bir duruma geldi. Bu iki Grande Ecole’ün, ilköğretim ve ortaöğretim, ticaret ve tıp okullarından oluşan sistemin zirve noktası olması hedeflenmişti. Diğer okullarda da eğitimin ana konusu büyük ölçüde klasiklerden bilim ve sistematik bilgiye kaydırılmıştı. Bu gelişimlerin günlük hayattaki etkileri bilimsel etkinliklerin merkezini, on yedinci yüzyıldan itibaren bilimin evi olan akademiden araştırma ruhunun telkin edildiği yüksek eğitim kurumlarına kaydırarak uzun dönemde kendini gösterdi. Bilimciler eğitimcilere ve profesörlere dönüşmüştü. Monge farklı bir tür görevde daha bulundu. Academie des Sciences’ın kapatılmasından sonra, Devrim’den hemen önce kurulan devlet kontrolünden bağımsız eklektik bilimsel bir dernek olan Societe Philomatique de Paris’ye katıldı. Dernek akademiden farklı olarak araştırmaları hızla bülteninde yayımlamayı hedefliyordu. Bununla birlikte lnstitut de France’ın ilk bölümü olarak akademinin yeniden ayağa kaldırılma planları çok geçmeden hazırlanmıştı. Monge aktif bir şekilde bu planı organize etmek için düzenlenen toplantılara katıldı. Yapılandırılması özellikle kurulma aşamasında, öncüllerinden önemli farklılıklar göstermiş olsa da 1 8 1 6’da yeniden Academie Royale des Sciences olacak olan Institut de France’ın ilk bölümünü, akademi olarak kabul etmek herhalde çok da yakıştırma olmayacaktır. İlk başlarda daimi sekreter bulunmuyordu ama maaş karşılığında tam zamanlı çalışan bu memurlar 1 802’de yeniden görevlendirildi. lnstitut de France ilk toplantısını Louvre’da gerçekleştirmiş, 1 806′ da Sen’ in karşı kıyısına bugün de hala içinde bulunduğu College des Quatre-Nations binasına geçmişti. Monge aynı zamanda Fransız kültür ve sanat mirasını korumakla görevli Sanat Komisyonu’nun çalışmalarında da yer aldı. Monge’un çalışma hayatı tam normale dönmüş gibi görünürken kendisine yeni sorumluluklar yüklendi. Arkadaşı Berthollet’la birlikte Commissione per le Scienze e le Arti’de göreve çağrıldı. Bonaparte, zulüm altında olduğunu düşündüğü İtalyanları özgürleştirmek için bir seferberlik başlatmış ve komisyonu seferberliğin “tazminatı” olarak muzaffer ordunun İtalya’dan Fransa’ya getireceği tablolar, heykeller, elyazmaları, bilimsel aletler ve diğer değerli eşyayı seçmesi için görevlendirmişti. Bu görev sırasında Monge Roma da dahil olmak üzere kuzey ve merkezi İtalya’nın pek çok şehrine gitti. Burada karşılaştığı cehalet ve yoksulluk karşısında epey rahatsız oldu ve büyük bir üzüntüye kapıldı. Monge kendisini çok etkileyen Bonaparte’la giderek daha fazla yakınlık kurmuştu. Ekim 1 797’nin sonunda, Campoformio Barış Antlaşması’nı Konvansiyon’ a sunmakla görevlendirildi; törende Bonaparte’ın bir sonraki seferinin İngiltere’nin “özgürleştirilmesi” olacağını duyurdu. Paris’e döner dönmez Monge, halihazırda yürüttüğü görevlerinin üstüne bir de Ecole Polytechnique’in başına getirilmişti. Ailesi onun evde daha fazla zaman geçirebileceğini umut ediyordu. Ancak Bonaparte Mısır’a bir sefer yapmaya karar vererek Monge’un da bu sefere katılması konusunda ısrar etti. Çok geçmeden Monge, seferin kültürel kolu Institut d’Egypte’in başkanlığına getirildi. Monge, bir şekilde lnstitut de France’ın ileri karakolu gibi davranan bu kurumun bünyesinde gerçekleştirilen pek çok bilimsel ve teknik projede önemli roller oynadı. Tam bir yıkıma neden olan Suriye seferinde Süveyş bölgesine yapılan kısa süreli bir ziyarette ve Fransa’ya dönüş yolunda Bonaparte’a eşlik etti. Evine sadece kısa bir süreliğine döndüğü bu üç buçuk yıllık dönem içinde serap gibi bazı doğa olaylarını gözlemlemiş ve Mısırlıların sanayi ve tarım yöntemlerini bilimsel açıdan incelemişti. Bunun dışında Monge etkili kitabı Application de l’analyse a la geometrie (Analizin Geometriye Uygulanması) üzerine çalıştı. Mısır seferi sonrasında Paris’e dönüşünde Monge Ecole Polytechnique’teki görevlerine kaldığı yerden devam etti ama Bonaparte onun yeteneklerinden daha fazla yararlanma konusunda kararlıydı.
Cumhuriyetçi görüşleri ve devrimci inancına karşın Monge, Bonaparte kendini imparator ilan ettikten sonra bile bağlılığını sürdürdü. Konsüllük döneminde ömür boyu senatörlüğe, 1806’da senato başkanlığına getirildi. Pek çok onurun yanı sıra 1804’te Legion d’Honneur Grand Officier nişanı ve 1808’de Peluse kontluğu onurlarına değer görüldü. Monge zamanını ailesi, Ecole Polytechnique’teki, Institut de France’taki ve senatodaki görevleri arasında bölüştürmek zorundaydı. Polytechnique’de ders vermeye ve öğrencilerin gelişimini dikkatli bir şekilde izlemeye devam etti. Monge ve birtakım başka kişilerin önerisine karşı Bonaparte enstitüyü askeri eğilimlerle yeniden düzenledi ve böylece enstitü az da olsa West Point’teki United States Military Academy’ye benzedi. Bu arada Monge altmış yaşına geliyordu. Özgün bilimsel üretimi azalmaya başlamış olsa da kaleminden sürekli olarak çıkmaya devam eden kitaplar, bilimsel etkisinin yalnızca Fransa’da değil tüm Avrupa’da devam etmesini sağlıyordu. Neyse ki Monge, Bonaparte’ın Rusya seferine katılmak için artık fazlasıyla yaşlıydı. Grande Armee’nin 1 8 12’deki yenilgisinden şaşkına döndü. Senatonun imparatorun tahttan indirilmesini oyladığı 3 Nisan 1 8 14’teki kritik toplantısına katılmadı. 1815 ‘te “Yüz Gün” sırasında Bonaparte’la yeniden ilişkiye geçti, hatta Waterloo’dan sonra birkaç kez de kendisiyle görüştü. Devrim’in ilk aşamalarında ateşli bir cumhuriyetçi ve daha sonra Bonaparte’ın sadık bir destekçisi olarak Bourbon Restorasyon döneminde acı çekeceği belliydi. Ekim 1815’te özgürlüğünü kaybetme korkusuyla birkaç aylığına Fransa’dan ayrıldı. Mart 1816’da Paris’e döndüğünde Institut de France’tan uzaklaştırılmış, başka şekillerde de politik olarak taciz edilmişti. Fiziksel, ruhsal ve zihinsel olarak giderek tükenen Gaspard Monge iki yıl sonra 28 Haziran 1818’de yetmiş iki yaşında, Lagrange’ dan tam beş yıl sonra yaşamını yitirdi. Polytechnique çalışanları cenazeye katılmak için izin istediklerinde XVIII. Louis bu talebi geri çevirdi. Yine de Polytechnique çalışanları ertesi gün grup halinde mezarlığa yürüyerek Monge’un mezarına bir çelenk bıraktı.