Hayvancılık Ekonomisi: İşletmelerde Uygulanan Ücret Sistemleri
İşletmelerde üretim yöntemlerinin ve üretilen iktisadi malların çok çeşitli olması nedeniyle değişik ücret sistemleri uygulanmaktadır. Her işletme kendi özelliklerine uygun bir ücret sistemi benimsemek ve uygulamak durumundadır. Ücret sistemlerini başlıca iki grup altında incelemek mümkündür. Zaman bazına dayalı ücret sistemi: Çalışanın işletmede geçen süresini dikkate alarak emeğini değerlendiren veya ödüllendiren sistemdir. Örneğin; bir işçiye 5 TL/saat üzerinden hesaplanarak, günlük (8 saat) veya aylık çalışma için verilen ücret gibi. Bu ücret sisteminin faydaları, aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
• İşletmeler için hesaplama yöntemi kolaydır.
• Bazı iş kolları için en uygun sistem olarak görülmektedir. Özellikle kalitenin ön planda yer aldığı iş kollarında bu sistem daha çok uygulanır.
• Sendikalarla pazarlıkta anlaşma kolaylığı sağlar.
Bu sistemin sakıncaları arasında işgücünün verimliliği ve başarı düzeyiyle ücret arasında bir ilişkinin mevcut olmaması bulunmaktadır. Yani bu ücret sistemi, üretime katkısı yüksek olan işçinin verimliliğini ödüllendirmemektedir. Bu sistemin personel bilgi ve becerisini üretime dönük kullanıma özendirici olmaması ve personel davranışları ile iş temposunu ölçmek için etkin bir denetim mekanizması gerektirmesi işletmelerde maliyetleri artırabilmekte ve tespitini zorlaştırmaktadır.
Prodüktivite (Verimlilik) bazına dayalı ücret sistemi:
Bu ücret sistemi, işçiye yaptığı üretim miktarına (birim ürün, parça vs.) veya işgücü verimliliğine göre değişen miktarlarda prim veren, onu bu yolla ödüllendiren bir ücret sistemidir. Başka bir ifadeyle, verimlilik esaslı ücret sisteminde yapılan üretim miktarıyla alınan ücret arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Bu ücret sisteminin faydaları, aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
• İşgücü tarafından yapılan her fazla üretim (birim ürün) ödüllendirilir.
• Sistem moral yükselticidir.
• Genellikle işçilerin çalışmaları sırasında ayrıca bir denetleme fonksiyonuna ve bunun için ek bir masrafa gerek duyulmamaktadır.
• Rekabetçi koşullar altında ve maliyet denetiminin etkin şekilde gerçekleştirildiği işletmelerde üretim maliyetlerini önceden tespit etme imkânı sağlanır. Makine ve cihazların artan kullanımı ile verimlilik düzeyi yükselir.
Bu sisteme ilişkin bazı sakıncalar arasında, prodüktivite bazına dayalı ücret sisteminin kurulmasının ve çalıştırılmasının zor ve pahalı olması, fazla çalışma ve kazanma isteğinin işçi sağlığını riske sokması, iş kazalarını artırması ve kısa sürede fiziksel yıpranmalara neden olması sayılabilir. Diğer taraftan, işgücü veriminde istikrarın sağlanmasında sakıncalar ortaya koyan bir ücret sistemidir. Bu sistemin uygulanabilmesi için işletmelerde standart çalışma koşullarının bulunması, standart zaman ve ürünlerin belirlenmesi gerekmektedir. Örneğin; işletmenin faaliyet alanıyla ilgili iş ayrımı, iş tanımı, iş analizleri ve iş akışındaki üretim standartlarının önceden belirlenmesi önem taşımaktadır.
Günümüzde işletmeler, her iki ücret sisteminin ortaya koyduğu sakıncaları gideren, yararlarını ise biraraya getiren karma ücret sistemleri de uygulamaktadır. Her işletmenin belirli bir personel politikası olmalıdır. İzlenen personel politikası çalışanlara açık ve seçik olarak zamanında duyurulmalıdır. Yapılan değişiklikler de en kısa sürede iletilmelidir. Personel politikası önemli ölçüde çalışanların görüş ve katkılarını da içermelidir. Yönetici her kademedeki personelle devamlı bir iletişim içerisinde olmalı, işletmenin amaçlarına yönelik hedeflerin gerçekleşmesi için karar alma süreçlerine personelde dâhil edilmelidir. Böyle bir eylem aynı zamanda çalışanların bu hedeflerin gerçekleşmesi için bir anlamda sorumluluk yüklenmesi demektir. Yöneticiler alt kademedeki personelin görüş ve eleştirilerini açık bir şekilde ifade edebilmesine imkân vermelidir. Yöneticilerce işletme açısından bu eleştirilerden önemli ölçüde fayda sağlanabileceği unutulmamalıdır.