Hijyen ve Sanitasyon Kitap Özeti Ünite 3
Kişisel hijyeni tanımlayabilmek
Kişisel hijyen denildiğinde sadece mikrobiyel açıdan temizlik olgusunun sağlanması akla gelmemelidir. Kişisel hijyen bireyin sahip olduğu vücut örtüsü olan derisinden, ayak tırnaklarına, uyku sağlığından psikolojik olarak rahat bir yaşam sürmesine çok geniş bir alandan sorumludur. Kişisel olarak alınacak tedbirlerin doğru, faydalı ve hijyenik koşulları oluşturabilmesi için, kişinin hijyenik önlemi alacağı vücut bölümü ile ilgili bilgi sahibi olması çok önemlidir. Vücutla ilgili bir bölgenin etkili hijyenik önlemlerle korunması için o bölgenin anatomik yapısının ve görevlerinin bilinmesi önemlidir. Hijyenik yaşam standartlarında vücudunu yıpratmadan, sağlıklı ve daha uzun süreli kaliteli yaşam sürdürmek isteyen kişi ilk olarak vücuduna ait özellikleri tam olarak bilmeli ve korumasına ilişkin konuları gelişigüzel değil sistematik olarak düzenine göre uygulamalıdır. Vücuda zararlı etkenler hakkında bilgi sahibi olmalı, bunları mümkünse hayatından tamamen çıkarmalı (sigara, alkol, uyuşturucu v.b) veya daha az maruz kalmaya (kimyasal maddelere ve radyasyona daha az maruz kalma gibi) çalışmalıdır. O hâlde “sağlık hâlinin korunması, devam ettirilmesi ve hastalıkların engellenmesi amacıyla yapılan uygulamalar ve yardımcı koşulların hepsini birden kapsayan işlemlerin bütünüdür” şeklinde tanımı yapılan hijyenin, kişisel anlamda sağlanabilmesi için yapılabilecek her türlü faaliyete kişisel hijyen denilebilir.
Bireysel temizliği ifade edebilmek
Mükemmel bir düzenle yaratılan canlı vücudunda hücreler dokuları, dokular organları, organlar da organizmayı oluşturmaktadır. Bütün işlevleri, görevleri, vücuda gerekli olan maddeleri taşımak, zararlıları uzaklaştırmak olan bu mekanizmadaki bütün yapılar görevlerini yerine getirirken kendilerini de korumaya çalışırlar. Örnek vermek gerekirse mide kendisine gelen öğütülmüş gıda maddelerini sindirmek amacıyla hidroklorik asit ve pepsin adı verilen salgıları salgılarken, kendi ürettiği bu salgılardan kendi duvarını korumak amacıyla da mukus adı verilen koruyucu bir salgı salgılar. Aynı şekilde göz, kulak, burun gibi organlar da kendi temizliklerini ve korumalarını mümkün olduğunca kendileri yapmaya çalışmaktadırlar. Burada önemli olan husus şudur. Vücut kendi kendine temizlik ve korunma işlevini yapmaya çalışırken kişinin bu işlevleri engelleyecek tarzda eylemlerde bulunması vücudun yıpranmasına, daha kısa süreli sağlıklı kalmasına sebep olur. Bireysel temizliğin sağlanması, vücudun sağlıklı kalmasının yanında sosyal bir canlı olan insanın toplum tarafından saygınlığının artmasına da katkıda bulunur.
Vücut temizliğini açıklayabilmek
Vücut temizliği vücudumuzu saran derinin temizliği ile başlar. Derinin görevini tam olarak yerine getirebilmesi için deri yüzeyinin temiz olması gereklidir. Deride bulunan ter ve yağ bezlerinin doğal işlevleri ile salgıları üretilir ve deri yüzeyine verilir. Bu ter ve yağlar dışardan gelen toz ve diğer partiküllerle birleşerek deri yüzeyinde kir tabakası meydana getirirler. Giderilmeyen bu tabaka rahatsız edici koku yaymaya başlar. Vücuttan terin, yağın, kirin arındırılması için banyo yapılması gereklidir. Özellikle yaz günlerinde sık aralıklarla koltuk altları sabunlu suyla yıkanarak durulanmalıdır.
El, ayak ve tırnakların temizliğini anlatabilmek
Günlük hayatta en çok kullanılan organlar olan eller işlerimizi yapmamızda ayaklar, yürümede ve hareket etmede bizlere yardımcı olur. Devamlı işlev hâlinde olmaları da onların çok hızlı kirlenmelerine sebep olur. Bu durumda ellerin yemeklerden önce, sonra, iş çıkışında, eve gelindiğinde yıkanarak temizliğinin sağlanması gereklidir. Eller usulüne uygun olarak, sıvı sabun kullanılarak 40-60 saniye süreyle yıkanmalıdır. Eller yıkanırken tırnakların iç kısımları, tırnaklarla derinin birleştiği kısımlar da ihmal edilmemelidir. Yıkama işlemi sonrasında tercihen kâğıt veya bez havlular kullanılabilir. Fakat bez havlu kullanılacaksa bunların kişiye özel olması gereklidir. Ayaklar günde iki kez sabunlu suyla yıkandıktan sonra durulanarak yıkama işlemi yapılmalıdır. Yıkandıktan sonra iyice kurutularak çoraplar giyilmelidir. Ayak temizliğinin etkili olabilmesi için tercih edilen çorap ve ayakkabıya da özen gösterilmelidir. Çoraplar her gün değiştirilmeli, ayakkabılar bir kez giyildikten sonra çıkarıldıklarında en az 24 saat bekletilmelidir. İki günde bir aynı ayakkabının giyilmesi ayak sağlığı için doğru bir tercih olacaktır. El tırnakları hilal şeklinde, ayak tırnakları ise düz bir şekilde kesilerek, uç kısımları tırnak törpüleri ile düzeltilmelidir.
Saç, ağız ve diş temizliğini özetleyebilmek
Kişinin sağlıklı ve temizlik hâli hakkında ilk izlenimi oluşturan saç, diş ve ağız temizliğinin sağlanması kişinin sağlıklı olmasında çok önemlidir. Saçların temizliğinde temel temizlik için saçların şampuan, sabun gibi temizlik ürünleri ile köpüklenerek yıkanması ve suyla durulanması gereklidir. Seçilen yıkama suyunun çok sıcak ya da çok soğuk olmaması gereklidir. Saçlar her gün, bu mümkün değilse 2 günde bir yıkanması gereklidir. Temel temizlik işlemleri ile saçlar temizlendikten sonra bireysel saç özelliklerine ve tercihlere göre saç bakımları yapılabilir. Saç bakımı yapılırken saça faydalı olmak düşüncesiyle içeriği bilinmeyen kimyasal maddelerin kullanılmaması gereklidir. Bu amaçla saç bakımında kullanılacak, koruyucu veya bakım ürünü ve yöntemin belirlenmesinde uzman yardımı alınmasında fayda vardır. Ağız ve diş temizliğinin sağlanması, konuşma, gülme gibi eylemlerin sağlıklı yapılabilmesi, sindirimin sağlıklı başlaması ve güzel bir görünüşle birlikte özgüvenin sağlanması açısından önemlidir. Ağız ve diş temizliğinin sağlanmasında ilk yapılabilecek kişisel uygulama dişlerin fırçalanmasıdır. Günde en az iki kez dişler fırçalanmalıdır. Temizlik için diş ipi ve özellikle ağızda protez dişler bulunuyorsa ara yüz fırçasının kullanılması gereklidir. Çok aşırı sıcak, soğuk, şekerli yiyecekler ve gazlı içecekleri tüketmekten kaçınmak gereklidir. Karbonhidrat yönünden zengin gıdalar tüketildiğinde dişler fırçalanmalı, eğer bu hemen mümkün değilse de ağız çalkalanarak temizlenmelidir. Ağızda çok sert kabuklu yemişler, yiyecekler kırılmamalıdır. Yılda iki kez diş hekimine gidilmelidir.
Uyku hijyenini açıklayabilmek
Daha rahat, kaliteli bir uykuya sahip olmak, uykuyla dinlenebilme düzeyini artırmak, gün içinde uyanık kalma süresini artırmak, uyku bozukluklarının sebebinin belirlenerek tedavi edilmesi için gerekli tedbirlerin alınması uyku hijyenini tanımlamaktadır.