Arz ve Talep Eğrilerinin Birlikte Kayması
İlk olarak, piyasa arz ve talep eğrilerinin eş anlı olarak aynı yönde kaydığı durumda piyasa dengesinin nasıl değişeceğini irdeleyeceğiz. Mesela bir ekonomide üretim maliyetlerinde bir düşüşün ve aynı zamanda da tüketici gelirlerinde bir artışın meydana geldiğini varsayalım. Üretim maliyetlerindeki düşüş üreticilerin daha yüksek potansiyel kâr elde etmesine ve aynı harcama düzeyi ile daha fazla mal veya hizmet üretip piyasaya arz etmesine imkân tanır iken, tüketici gelirlerindeki artış her fiyat bir düzeyinde ilgili mal veya hizmetten tüketicilerin daha fazla miktarlarda satın almasına (talebin artmasına) neden olacaktır. Arz ve talepte yaşanacak olan bu artışların piyasa denge miktarını artıracağı kesin olmakla birlikte, piyasa denge fiyatı üzerindeki etkisinin ne olacağı belli değildir. Arz ve talepte aynı miktarlarda meydana gelen artışların piyasa dengesi üzerindeki etkisi Grafik 3.12’de yansıtılmıştır. Grafik 3.12’de piyasa arz eğrisinin S1’den S2’ye, piyasa talep eğrisinin de D1’den D2’ye kayması sonrasında piyasa denge noktası da E1’den E2’ye kaymıştır. Grafikten de anlaşılacağı üzere, piyasa denge fiyat düzeyi değişmeyip P1 düzeyinde kalıyor iken, piyasa denge miktarı Q1’den Q2’ye çıkmıştır. Burada piyasa arz ve talep fonksiyonlarının eğimleri mutlak değer olarak birbirine eşit iken, kaymaların büyüklüğü aynı oranda ve aynı yönde olduğundan dolayı piyasa denge miktarı yükselirken piyasa denge fiyatında bir değişme olmamıştır.
Piyasa arz ve talep eğrilerinin eş anlı birlikte artışı sonrasında piyasa denge miktarının artacağının kesin olmasına karşın, piyasa denge fiyatının ne olacağı konusunda karar vermenin zor olduğunu belirtmiştik. Piyasa denge fiyatında bir değişim olup-olmayacağını ve olacaksa ne yönde olacağını belirleyecek olan unsurlar, piyasa arz ve talep eğrilerinin eğimleri ile bu eğrilerin kayma düzeyleridir. Eğer piyasa talep eğrisindeki kayma piyasa arz eğrisindeki kaymaya nazaran daha fazla olursa, bu durumda hem piyasa denge fiyatı hem de piyasa denge miktarı artacaktır. Grafik 3.13’te yer alan grafik talepteki artışın arzdaki artıştan daha fazla olduğu durumdaki kaymaların sonucunu gösterir. Piyasa talep eğrisindeki kaymanın piyasa arz eğrisindeki kaymadan daha büyük olduğu bu durumda, piyasa denge fiyat düzeyi P1’den P2’ye ve piyasa denge miktarı Q1’den Q2’ye çıkmıştır. Ayrıca piyasa denge noktası da E1’den E2’ye kaymıştır.
Diğer taraftan piyasa arz eğrisindeki artış (sağa kayma) talep eğrisindekinden daha fazla ise, böyle bir durumda piyasa denge fiyatı düşecek ve piyasa denge miktarı artacaktır. Grafik 3.14 arzdaki artışın talepteki artıştan daha fazla olduğu durumu göstermektedir. Piyasa talep eğrisindeki kaymanın piyasa arz eğrisindeki kaymadan daha küçük olduğu bu durum da piyasa denge noktası E1’den E2’ye kayacaktır. Bu kayma sonrasında, piyasa denge fiyat düzeyi P1’den P2’ye düşer iken piyasa denge miktarı Q1’den Q2’ye çıkmaktadır.
Şimdi ikinci olarak, piyasa arz ve talep eğrilerinin eş anlı olarak ters yönlerde kaydığı durumda piyasa dengesinin nasıl değişeceğini irdeleyeceğiz. Mesela bir ekonomide üretim maliyetlerinde bir artışın ve aynı zamanda da tüketici gelirlerinde bir artışın meydana geldiğini varsayalım. Üretim maliyetlerindeki artış üreticilerin elde edeceği potansiyel karların düşmesine ve aynı harcama düzeyi ile daha az mal veya hizmet üretip piyasaya arz etmesine sebebiyet verir iken, tüketici gelirlerindeki artış her fiyat bir düzeyinde ilgili mal veya hizmetten tüketicilerin daha fazla miktarlarda satın almasına (talebin artmasına) neden olacaktır. Arzda düşüş (sola kayma) ve talepte artış (sağa kayma) şeklinde yaşanacak olan bu değişimler karşısında piyasa denge fiyatının artacağı kesin olmakla birlikte, piyasa denge miktarı üzerindeki etkisinin ne olacağı belli değildir. Arz ve talepte aynı miktarlarda ters yönlerde meydana gelen artışların piyasa dengesi üzerindeki etkisi Grafik 3.15’te yansıtılmıştır. Grafik 3.15’te piyasa arz eğrisinin S1’den S2’ye, piyasa talep eğrisinin de D1’den D2’ye kayması sonrasında piyasa denge noktası da E1’den E2’ye kaymıştır. Grafikten de anlaşılacağı üzere, piyasa denge fiyat düzeyi P1’den P2’ye çıkmış iken, piyasa denge miktarı değişmeyip Q1’de kalmıştır. Burada piyasa arz ve talep fonksiyonlarının eğimleri mutlak değer olarak birbirine eşit iken, kaymaların büyüklüğü aynı oranda fakat ters yönde olduğundan dolayı piyasa denge fiyatı yükselirken piyasa denge miktarında bir değişme olmamıştır. Arz ve talep eğrilerinin eğimlerine ve ters yönde kaymalarının büyüklüğüne bağlı olarak her halükarda piyasa denge fiyatı yükselecektir, fakat piyasa denge miktarının ne olacağı ise piyasa arz ve talep fonksiyonlarındaki ters yönlü kaymaların büyüklüğüne bağlı olacaktır.
Arz ve talebin ters yönlerde kaydığı fakat talepteki kaymanın daha fazla olduğu durumun piyasa dengesi üzerindeki etkisi Grafik’3.16 da gösterilmiştir .Grafik’3.16 dan arz eğrisindeki sola kaymanın talep eğrisindeki sağa kaymadan daha küçük olduğu görülmektedir .Grafik’3.16 da piyasa arz eğrisinin S1’den S2’ye ,piyasa talep eğrisinin de D1’den D2’ye kayması sonrasında piyasa denge noktası da E1’den E2’ye kaymıştır .Grafikten de anlaşılacağı üzere ,piyasa denge fiyat düzeyi P1’den P2’ye ,piyasa denge miktarı da Q1’den Q2’ye çıkmıştır.
