Tam Rekabet Piyasası Nedir?
Üretim ve maliyetler bölümünde firmaların üretim kararlarını nasıl verdikleri ve bu kararları etkileyen üretim maliyetleri tartışıldı. Üretim fonksiyonu ve üretim maliyetlerine bağlı kalarak, firmanın çıktı kararını nasıl verdiği incelendi. Bilindiği gibi, gerçek yaşamda firmalar sadece maliyetlere bağlı kalarak üretim kararlarını vermezler. Aynı zamanda üretimin parasal değeri olan hâsılatı da dikkate alırlar. Firmaların üretim ve fiyatlamaya ilişkin kararları büyük ölçüde faaliyette bulundukları endüstrinin özelliklerine bağlıdır. Ortalama veya tipik tanımlanabilecek tek endüstri yapısı yoktur. Endüstri, aynı ürünü üreten firmalar topluluğudur. Firmalar bazen sadece kendilerinin yer aldığı bir endüstride kararlarını verirken, bazen çok sayıda firmanın yer aldığı bir endüstride üretim kararlarını verirler. İş dünyasında bu iki uç durum arasında tanımlanabilecek daha pek çok endüstri vardır. İktisatçılar bu çok sayıdaki endüstriyi dört ayrı piyasa yapısı içerisinde gruplandırmakta ve incelemektedirler. Bu dört piyasa yapısı; tam rekabet, tam monopol, monopolcü rekabet ve oligopoldür. Bu piyasa yapıları piyasadaki firma sayısı, firmaların fiyat belirleme güçleri, satılan ürünün özelliği, firmanın uzun dönem kâr düzeyi, piyasaya giriş ve çıkış serbestlik düzeylerine göre sınıflandırılır. Sınıflandırmada kullanılan bu faktörler aynı zamanda rekabet koşullarının da belirleyicisidir. Bu dört piyasa yapısı rekabet düzeyi en çoktan en aza doğru aşağıda sıralanmakta ve tanımlanmaktadır:
• Tam rekabet standartize edilmiş (Her üreticinin çıktısının diğer üreticilerinkiyle tıpa tıp aynı olmasıdır. Örneğin; buğday gibi) bir ürünün çok sayıda firma tarafından üretilmesiyle karakterize edilir. Yeni firmalar endüstriye çok kolay girebilir veya endüstriden aynı kolaylıkla çıkabilir. • Monopolcü rekabet farklılaştırılmış (mobilya, giysi, kitap gibi) ürün üreten nispi olarak çok, endüstri için yeterli sayıda firmayla karakterize edilir. Fiyat dışı rekabet stratejilerinin yaygın olarak kullanıldığı bu endüstriye hem girmesi hem de çıkması oldukça kolaydır.
• Oligopol farklılaştırılmış (otomobil, beyaz eşya gibi) veya standardize edilmiş (demir, çelik gibi) ürünün az sayıda satıcısıyla karakterize edilir. Her firma rakiplerinin kararları tarafından etkilenir. Bu nedenle firmalar fiyatlarını ve çıktılarını belirlerken rakiplerinin kararlarını dikkate almak zorundadır.
• Monopol ikamesi olmayan ürün veya hizmetin tek satıcısının (doğalgaz, elektirik veya su dağıtım şirketi gibi) olduğu piyasa yapısıdır. Yeni firmaların girişi engellendiği için, tek firma tüm endüstriyi kapsamaktadır. Monopol eşi olmayan tek ürünü ürettiği için ürün farklılaştırmasına gitmez.
Bu bölümde, bu dört piyasa yapısından tam rekabet piyasası incelenmektedir. Tam rekabet piyasası, rekabetin en fazla yaşandığı piyasa türüdür. Rekabet birçok anlama gelmesine karşın, tam rekabet çok özel bir anlam içermektedir. Bilindiği gibi, fiyatlar üzerinde hemen hemen tüm firmaların birtakım etkilerinin olduğu düşünülür. Ancak rekabet arttıkça, firmaların fiyatlar üzerindeki bu etkisi ya da kontrol gücü azalır. Dolayısıyla, rekabet tam olduğunda fiyat piyasa tarafından belirlenecek ve firmalar bu fiyatı veri alacaktır. Sonuç olarak, tam rekabet piyasasında firmaların fiyat belirleme gücü yoktur.