Temel Veteriner Genetik Ünite 4 Özet
Mendel kurallarına uymayan genetik yapıyı tanımlamak
Mendel kuralları bir karakter için homolog kromozomlarda bulunan bir çift allel genin olduğu, karakterler için mevcut genlerin biri baskın diğeri çekinik olduğunda ve farklı karakterlerin faklı kromozomlarda bulunduğu zaman geçerlidir. Oysa bazen birden fazla gen bir karakteri oluştururken, etkileri dominant, resesif şeklinde olmayıp katkı oranları eşit olabilir. Yine bazı karakterler nülear DNA tarafından değil ekstranüklear DNA tarafından kontrol edilmektedir. İşte bu tür kalıtım mendel kurallarına uymaz.
Krossing-overı tanımlamak
Eşey hücrelereinde gerçekleşen mayoz bölünme de Mayoz I’in Profaz I evresinde homolog kromozomların kromotitleri arasında karşılıklı parça değişimidir. Bu olay sonrasında genetik rekombinasyon meydana gelir. Kromozomlarda bulunan genlerin allelleriyle yer değiştirmesi sonucu atasal kromozomlardan farklı birleşimlerinde kromozomlar oluşur. Canlılarda çeşitliliğin temel nedenlerindendir.
Gen bağlılığını tanımlayabilmek, bağlılıktan yararlanarak gen haritaları hakkında yorum yapmak
Genler, Mendel kalıtımında anlatıldığı gibi yavru kuşaklara, bağımsızlık ve segregasyon ilkeleri aracılığı ile geçmektedir. Ancak bazıları bu ilkeler doğrultusunda yavru kuşaklara geçememektedir. Bazı gen çiftleri birbirleriyle bağlanarak yavru kuşağa iletilmekte ve bu kalıtım şekline gen bağlılığı ya da bileşiklik adı verilmektedir. Homozigot dominant bir ebeveynle homozigot resesif bir bireyin birleştirilmesi sonucu elde edilen F1 bireyi homozigot resesif ebeveynle tekrar geriye melezlendiğinde; Mendel yasalarının dışında iki tip gamet meydana getirecektir. Mendel kurallarına göre bu tip birleşmede F2’de 4 tür gamet oluşacak ve fenotipte 4 farklı karakter kendini gösterecektir. Bu fenotiplerden ikisi atasal ikisi de rekombinanttır. Ancak bağlı genlerde, genler birbirinden ayrılamayacağından ötürü F2 ‘de 2 tip gamet oluşacak ve karakter olarak sadece anne ve babanın özelliklerinin görüleceği 2 tür fenotip açığa çıkacaktır. Dolayısıyla oluşacak rekombinant yavru sayısı genlerin ne kadar bağlı olduğu konusunda fikir verici olmaktadır. Rekombinans frekansı harita birimi olarak centimorgan cinsinden ifade edilmekte ve ne kadar düşükse genler de o kadar yakındır kuralına göre kromozomlar üzerine genler yerleştirilerek gen haritaları yapılmaktadır.
Mendel kurallarına uymayan Polimeri, multiple allelizm, genomik damgalama, mosaizim ve uniparental dizomi olgularını tanımlamak
Bazı durumlarda Mendel kurallarından sapmalar olmaktadır. Nicel karakterler birden fazla ve aynı yönde etki eden eşit etkili genler tarafından belirlenmektedirler. Bu yüzden niceleyici karakterleri belirleyen genlere toplamalı genler ve yaptıkları etkiye de toplamalı etki adı verilmektedir. Çoklu allellik ise bir canlıda bulunan bir karakterin birden fazla allel tarafından kontrol edilmesi durumudur. Tavşanlardaki beden rengi ve hayvanlardaki kan grupları bunun en büyük örnekleridir. Genetik damgalama, bir karaktere ait genetik materyalin kalıtıldığı ebebeveyne göre fenotipde farklılık oluşturmasıdır. Bu olay aynı zamanda epigenetiktir. Damgalama anne ya da baba nedenli oluşabilir. Mozaisizm bir canlıda faklı genetik yapıya sahip hücrelerin bulunması anlamında kullanılmaktadır. Uniparental dizomi bir karaktere ait genetik bilginin her iki allelininde aynı ebeveyne ait olarak bulunması durumudur.