«Mohan» da denilen bu kişiye Çinliler «Sekin>> derler. Cücenler devletinin rakibi ve baba düşmanı olduğundan, ilk iş olarak Cücen Türkleri’ni vurup devletlerine son verdi. Cücenler Çin’e sığındılar. Artık Çinliler de Tukyu’lardan (Göktürklerden) korkmaya başlamışlardı. Daha çok kuvvetlenmesini önlemek için Mokan Kağan üzerine bir ordu gönderip onu barışa ve vergi vermeye mecbur ettiler.
Kağan bu barıştan yararlanıp önce Batı’ya yürüdü. Sogd’a kadar girerek Çitleri, sonra doğuya dönüp Hıtaylıları ve hatta Kore’nin kuzeyini egemenliği altına aldı. En sonunda kısmen Sibir’i zaptederek Çin Denizi’nden Kuzgun Denizi’ne kadar uzanan, Asya’nın ortasındaki geniş bölgeyi ele geçirdi. Böylece Tukyu (Göktürk) Kağanlığı pek büyüyüp kuvveti çok arttı, şöhreti dünyayı tuttu. Şimdi sıra Çin’e gelmişti. Çin, beş devlete (Hanedana) ayrılmış, yani zayıflamıştı. Önce Cücenler’in sığındıkları Tay-Çu’dan Cücenler’in teslimini istedi. Bu bir saldırı için bahane idi; fakat Tay-Çu hepsini teslim ederek. Saldırıyı önledi. Kağan, Çin Devletleri’nden biriyle birleşip diğerlerini tepelemek politikasını güttü. Çin Devletleri’nden Çeu’larla anlaşma girişiminde bulunan Sogd’ları, hemen tepeledi. Böyle olduğu halde Çeu’lara iyilik yapmaktan da geri durmadı. Çünkü Çin devletlerinden Tesi’lere savaş ilan etmek fikrinde idi. Ordusunu topladı. Tesi’ler bol armağanlar gönderdiler ve imparatorlarına Mokan Kağan’ın kızını isteyerek akraba olmaya niyetlendiler. Bu sefer Çeu’lar daha fazla armağanlar takdim ettiler. Sonunda Mokan Kağan yüz bin kişilik bir süvari kuvveti ile Tesiler üzerine yürüdü. Çeu’lar da sefere iştirak ettiler. İmparator’ u kuşattılarsa da, karşısında büyük bir kuvvet gören Mokan Kağan tedariksiz geldiğini anladı ve yanlış haber verdiklerinden Çeu’lara kızıp daha büyük kuvvetle gelmek üzere çekildi.
Bütün Tesi ülkesini yağmalayıp, yurduna girdi. Bunun üzerine Tesi’ler. yalnız kalan Çeu’lan tepelediler (İ.S . 564). Mokan Kağan hemen daha büyük bir ordu toplayıp Çeu’lara beraber gelmelerini söyledi. Çeu’lar, kendilerini daha önce Mokan Kağan yalnız bıraktığı için sefere iştirak etmek istemediler. Ancak bu durumda da Kağan’ın akınlarına hedef olacaklarını bildiklerinden zorunlu olarak Kağan’la beraber Tesi’ler üzerine yürüdüler. Fakat yine bir sonuç alınamadı. İ.S . 568 yılında Kağan’ın kızı Asena, Çeu imparatoru Vuti’ye nikâhlanıp gönderildi. Çeu imparatoru Kağan’a her yıl yüz bin top ipek vermeyi taahhüt etti. Çeular, nihayet Türkler sayesinde Tesi’lere üstün geldiler.
Kağan, tekrar Batı’ya döndü. Bu sırada İran’da Sasanilerden Husrev Nuşirevan-ı Adil (53 1 -579) Şehinşahtı (Hükümdardı). Vaktiyle İstemi Kağan Batı ‘ya Yabgu atandığı zaman Nuşirevan’la birleşerek Eftalitleri (Ak Hunları) yenmiş, zaferlerden zaferlere koşmuştu. Tukyu’lar Çin’den zorla ya da armağan alarak ipek alıyor, bunu Sogd’lara satıyorlardı. Sogd’lar da aldıklan ipekleri. Horasan ve Medya’ya götürüp satmak ihtiyacında idiler. İpek oradan Bizans’a gidiyordu. Tukyu’ların ipeğin bu suretle gitmesinde çıkarları vardı. Aksi takdirde ipekleri Sogd ve Horasan’da satılamazdı. Bunun için İstemi Kağan İran’a ipek kervanları ile beraber, bir de Manyak adında bir elçi göndermişti. Nuşirevan ipeğin geçmesine razı değildi. Sebebi, Basra körfezi kıyılarındaki Acemler’in deniz yolu ile Çin’den ipek getirip satmaları idi. Türkler’in önerisi, bu kârı kısmen kendilerinin alması demekti. Acemler, Türk elçi ve tacirlerini zehirlemeye kalkıştılar. Bu durum Türkler ile İranlılar’ın arasını açtı. Tukyu’lar İ.S . 568 yılında İran aleyhinde anlaşma yapmak üzere İstanbul’a Bizans imparatoru İkinci Jüstinyen’e Acemler de Türkler aleyhine anlaşma imzalamak için Çin’in Çeu Hanedanından İmparator Vuti’ye elçi gönderdiler. Mokan Kağan 572 yılında öldü. 20 yıl saltanat sürdü. Yerine vasiyeti üzerine küçük kardeşi Topo geçip Kağan oldu.
Mokan Kağan ulu Türk hakanlanndandır. Bu Türk imparatorluğuna en parlak devrini yaşatmıştır. Cesur, kahraman, gayet politik ve ihtiyatlı, azimli, şiddetli, merhamet bilmez, bütün ömrünce zaferden zafere, şandan şana koşmuş pek büyük bir Kağan’dır. Siması azim ve kesinlik ve kararlılık gösterir bir ciddiyette, yüzü kırmızı, gözleri mavi, keskin ve etkileyici olup heybetiyle herkese korku salardı. Çinliler bu Kağan’a yaranarak dostluğunu kazanmak için armağanlar gönderme konusunda birbirleriyle yarış ederlerdi. Bu Kağan aynı zamanda Tukyu imparatorluğunu yani Göktürk Kağanlığını uygar düzene ve örgütlere de kavuşturmuştur . Ölümü Türkler’de büyük bir üzüntüye sebep oldu. Bütün komşu milletler başsağlığı dilemek için Türk Başkent’ine geldiler. Bu, Devlet’in o zamanlarda ne büyük kuvvette olduğuna kanıttır.
Kaynak: Rıza Nur Türk Tarihi Cilt 1-2 Sayfa 199