Hayvancılık Ekonomisi Fiyat Mekanizması ve Piyasa Çeşitleri
İktisadi faaliyetlerin temel amacı insanoğlunun sınırsız ihtiyaçlarını mevcut kıt kaynaklarla karşılamaya çalışmaktır. Diğer bir ifadeyle, talebe göre arzın tayin edilmesidir. Arz ve talep arasındaki denge, paraya dayalı ekonomilerde fiyat mekanizması ile sağlanmaktadır. Örneğin, talebin sabit kalması halinde arz miktarında meydana gelen artış, fiyatın düşmesine neden olmaktadır. Buna karşılık arzın sabit kaldığı durumda talep miktarının artması da fiyatları yükseltmektedir. Fiyat, arz ve talep miktarındaki değişmelere anında cevap verebilmektedir. Diğer taraftan arz, talep ve fiyat üzerinde, talep de arz ve fiyat üzerinde etkili olmaktadır. Bu karşılıklı etkileşim sonucunda belirli bir noktada arz ve talep miktarları dengeye ulaşmaktadır. Bu noktaya denge noktası ve bu noktada oluşan fiyata da denge fiyatı adı verilmektedir. Şekil 4.7’de arz ve talep eğrileriyle K denge noktası ve F denge fiyatı gösterilmiştir.
Denge fiyatı, kısa dönemde farkedilebilir değişme eğilimi göstermeyen ve piyasadaki arz miktarı ile talep miktarını birbirine eşitleyen bir fiyattır. Bunun yanı sıra bir de piyasa fiyatından söz edilebilir ki, bu da arz ve talebin karşılaşmasıyla kesinleşen kısa dönemde geçerli olan ve piyasa koşulları içerisinde dalgalanma eğilimi bulunan fiyattır. Fiyatın yükselmesine yol açan etken, talep fazlasıdır. Fiyatın düşmesine yol açan etken ise arz fazlasıdır. Arz ve talep koşullarında bir değişme olmadıkça denge fiyatında bir değişme olmaz. Ancak zaman içerisinde arzda, talepte yada her ikisinde birlikte oluşacak değişiklikler piyasa fiyatını değiştirecektir. Buna göre oluşacak değişiklikler şu şekilde özetlenebilir.
• Arzda bir değişme yokken herhangi bir nedenle talepte bir artış olursa fiyat artar.
• Talepte bir değişme yokken herhangi bir nedenle arz artarsa malın fiyatı düşer.
• Hem arz hem de talebin birlikte değişmesinin fiyat üzerinde yaratacağı etki; meydana gelen değişmenin yönüne ve büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Böylelikle fiyat artabilir, azalabilir ya da sabit kalabilir.
Bir iktisadi malın fiyat seviyesini belirleyen faktörler; malın kıt olması, masraf unsurlarındaki değişim ve üretim maliyeti ile malın gereksinimler içerisindeki yeri ve önemidir. Malın kıt olması ve üretim maliyeti arz açısından, gereksinimler içerisindeki yeri ve önemi ise talep yönünden önem taşımaktadır. Fiyat ile değer arasında önemli bir ilişki vardır. Bir bakıma fiyat teorisi aynı zamanda değer teorisi demektir. Bir iktisadi malın kıymetli olabilmesi için kıt ve faydalı olması gereklidir. İki faktörü bir arada içermeyen mal, iktisat bilimi açısından mal niteliği taşımaz. Örneğin biyolojik açıdan hayati bir önemi olan hava, ekonomik açıdan bir değer taşımaz. Maliyet masraflarıyla değer arasında bir ilişki vardır. Bir kısım iktisatçılar, bir malın değerini, o malın maliyet masrafları ile açıklamaya çalışmışlardır. Maliyeti üretimde kullanılan tüm üretim faktörlerinin miktar ve oranıyla açıklayan teoriye objektif kıymet teorisi adı verilmektedir. Diğer bir kısım iktisatçılar ise, bir iktisadi malın değerini, onu elde etmek için harcanan emek miktarıyla açıklamaya çalışmışlardır. Bu teoriye ise emek-değer teorisi adı verilmektedir.