Vergi Sorumlusunun Vergi İdaresi Karşısındaki Konumu
Yukarıda açıklandığı üzere, vergi sorumluları, yükümlünün maddi ve/veya şekli vergi ödevlerini yerine getirmektedirler. Bu durum, vergi sorumlularının, yükümlülere tanınmış hata düzeltme ve takas talep etme gibi bazı hakları kullanıp kullanamayacağı tartışmasını da beraberinde getirmektedir. Bu başlık altında, vergi sorumlularının hata düzeltme ve takas talep etme haklarına sahip olup olmadıkları incelenmektedir. Vergi hatalarının düzeltilmesi, VUK m. 116 vd. tanımlanmış vergi uyuşmazlıklarının idari çözüm yollarından biridir. Yasadaki tanımına göre, vergi hatası, “vergiye müteallik hesaplarda veya vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere fazla veya eksik vergi istenmesi veya alınması”dır. Vergi hataları, vergi idaresinin hatayı kendiliğinden fark edip re’sen düzeltmesi biçiminde veya yükümlünün başvurusu üzerine gerçekleşebilir (VUK m. 119). Vergi hataları, ister vergi idaresi tarafından re’sen, ister yükümlünün başvurusu üzerine düzeltilsin, hukuk dünyasındaki sonucu aynıdır. Vergi hatalarının düzeltilmesinin hukuki sonucu, tarh veya tahsil işlemlerinin o zamana kadar yarattığı bütün vergisel sonuçların, vergilendirme işleminin yapıldığı tarih itibarıyla silinmesidir. Vergi sorumlularının da hata düzeltme yoluna başvurabileceği ve bu yolla hatalı vergilendirme işlemlerinin düzeltilmesini sağlayabilecekleri kabul edilmektedir. Bu kabule dayanak olarak da VUK’nun m. 8/3 gösterilmektedir. Gerçekten de VUK m. 119’da hata düzeltme yoluna başvurabilecek kimseler arasında vergi sorumluları yer almamış ise de VUK m. 8/3’de belirtilen “…Bu kanunun müteakip maddelerinde geçen mükellef tabiri vergi sorumlularına da şamildir” hükmü, vergi sorumlularının da hata düzeltme yoluna başvurmasına olanak sağlamaktadır. Vergi sorumlularının da vergi hatalarının düzeltilmesi talebinde bulunabileceği sonucuna tek başına VUK m. 8/3 hükmünden değil, VUK’ndaki vergi hatalarının başvuru olmaksızın vergi idaresince re’sen düzeltilmesini öngören düzenlemeden hareketle de ulaşılmaktadır. Gerçekten de yasa koyucu VUK ’ta vergi hatalarının sadece yükümlülerin başvurusu üzerine değil, başvuru bulunmasa dahi, vergi idaresince re’sen düzeltilmesini öngörmektedir. Bu düzenleme de vergi sorumlularının vergi hatalarının düzeltilmesi için başvuruda bulunabileceklerinin ve vergi idaresinin de bu başvuru üzerine vergi hatalarını düzeltebileceğini göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Yargı kararlarında, vergi sorumlularının hata düzeltme yoluna başvurup başvuramayacağı sorunu, vergi hatalarının düzeltilmesi hâlinde, düzeltme neticesinde ret ve iadesi gereken vergilerin yükümlüye mi vergi sorumlusuna mı iade edileceği noktasında tartışılmakta, bu tartışmaya bağlı olarak da vergi sorumlularının hata düzeltme yoluna başvurması kabul edilmemekteydi. Ancak yeni tarihli yargı kararlarında VUK m. 8/3 hükmüyle ilişkilendirilerek vergi sorumlularının hata düzeltme ve şikâyet yoluna başvurabileceklerinin kabul edildiği görülmektedir. Vergi sorumlularının takas talebinde bulunup bulunamayacağı hususunda belirleyici yasa, 6183 sayılı Amme Alacağının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’dur (AATUHK). Anılan Kanun’un m. 23/1’de düzenlenen “Tahsil edilip de kanuni sebeplerle reddi icap eden amme alacakları, istihkak sahiplerinin reddiyatı yapacak olan amme idaresine olan muaccel borçlarına mahsup edilmek suretiyle bulunur.” biçimindeki hüküm, takas için yükümlü ile vergi idaresi arasındaki alacak-borç ilişkisinin kamu hukukundan doğmasını, başka bir ifade ile borç ilişkisinin karşılıklı olarak AATUHK m. 1 kapsamında belirlenen amme alacaklarından kaynaklanmasını ve hem alacağın hem de borcun muaccel hâle gelmiş olmasını öngörmektedir. Bu şartların varlığı hâlinde dahi vergi sorumlusunun takas talebinde bulunup bulunamayacağı konusu tartışmalıdır. AATUHK’un 3. maddesine göre vergi sorumlusunun “amme borçlusu” sıfatını taşıdığı tartışmasız olmasına karşın, yargı kararlarında vergi kesenlerin vergi sorumlusu olarak ödedikleri vergileri, muaccel hâle gelmiş olan kendi vergi alacakları ile takasının kabul görmediği söylenebilir.