En basit haliyle, tedarik zinciri; işletme, tedarikçileri ve işletmenin müşterilerinden oluşur. Bu oluşum basit tedarik zincirinde yer alan temel grupları ifade etmektedir. Genişletilmiş tedarik zincirleri bu basit yapıya ek olarak üç tür katılımcıyı daha kapsamına almaktadır. Genişletilmiş tedarik zincirlerinin başlangıcında tedarikçinin tedarikçisi ya da nihai tedarikçi bulunur. Sonunda ise müşterilerin müşterisi ya da nihai müşteriler yer alır. Son olarak da tedarik zincirinde bulunan tüm işletmelere servis sağlayan işletmeler bulunur.
Genişletilmiş tedarik zincirlerinde yer alan katılımcıları kapsayan bu üçlü sınıflamayı a şağıdaki gibi de ifade edebiliriz:
• Tedarikçinin tedarikçisi / nihai tedarikçi
• Müşterinin müşterisi / nihai müşteri
• Zincirdeki tüm işletmeye servis sağlayan işletmeler
+ dağıtıcılar (distribütörler) / toptancılar, perakendeciler ve endüstriyel ve nihai tüketiciler zinciri oluştururlar. Şimdi de zincirde yer alan taraflar hakkında kısa bilgiler verelim.
Üreticiler
Üreticiler ya da imalatçılar, mal/hizmet üreten işletmelerdir. Hammadde üreticileri ve nihai ürünlerin üreticileri de bu gruba girer. Hammadde üreticileri petrol, yağ, gaz, maden vb. üreticileridir. Ziraatçılar,hayvan yetiştiricileri ve balıkçılar da hammadde üreticileri arasındadır. Elle tutulamayan, soyut ürünüreticileri de müzisyenler, eğlence sektöründekiler, yazılımcılar, tasarımcılar, vb. üretenlerdir. Somut(elle tutulabilen) ürün üreten üreticiler ve çoğunlukla endüstriyel ürün üretenler, işgücü nerede daha azmaliyetli olacaksa o bölgeye taşınma eğilimindedirler.
Dağıtıcılar (Distribütörler)
Dağıtıcılar, üreticilerden toptan olarak mal/hizmet alırlar ve müşterilere ilgili ürün hattından ulaştırırlar. Dağıtıcılar aynı zamanda toptancı olarak da bilinirler. Diğer işletmelere satış yaparlar ve bireysel müşterinin aldığından daha çok miktarda ürün alır ve satarlar. Dağıtıcılar üreticileri ürün talebindeki dalgalanmalardan stok tutarak korurlar ve müşteriler için ”zaman ve yer” faydası yaratırlar; dağıtıcılar müşterinin ürünü istediği zamanda ve istediği yere ulaştırır. Dağıtıcı, satın alıp müşteriye satmadan önce elinde tuttuğu ürünlerin sahipliğini de almış olur. Ürün promosyonu ve satışının yanında, dağıtıcının diğer bir rolü de stok yönetimi, depo operasyonları ve ürün taşımacılığıdır. Bunların yanında müşteri desteği ve satış sonrası hizmet de sağlarlar. Bazen dağıtıcı, üretici ve müşteri arasında komisyoncular yer alır ve ürün sahipliğini üstlenmezler. Bu tür dağıtıcılar, ürün promosyonu ve satış fonksiyonlarını yerine getirir. Her iki durumda da dağıtıcı, müşteri ihtiyaçlarını izler ve bu ihtiyaçları ürünlerle buluştururlar.
Perakendeciler
Perakendeciler, ürün stoklar ve nihai tüketicilere küçük miktarlarda satış yaparlar. Perakendeciler aynı zamanda tercih ve talepleri de yakından izler. Müşterileriyle iletişim kurar, kampanyalar düzenler ve müşterilerinin dikkatini çekmek için fiyat, ürün seçimi, hizmet ve konfor/kolaylık bileşenlerinin bir birleşimini sunarlar. İndirim marketleri, müşterileri fiyat ve geniş ürün yelpazesi ile etkilerken, özellikli ürün satan mağazalar, benzersiz ürünler ve üst düzey müşteri hizmeti sunarlar. Fast food restoranlarda ise düşük fiyat ve kolaylık bileşenini kullanırlar.
Müşteriler
Müşteri bir ürünü fiilen satın alıp, zincirdeki taraflar için kazanç yaratır. Ancak, nihai müşteri gibi bir işletme de müşteri olup ürün satın alabilir ve onu başka bir ürün üretmek ya da yeniden satmak üzere kullanabilir. Tedarik zincirinin önemli bir halkası olan müşteriler ihtiyaç ve istekleri yanı sıra şikâyet ve beklentileri açısından da izlenir. Perakendeciler ve zincirdeki diğer katılımcılar için müşteri algıları, beklenti ve şikâyetleri talebi etkileyen en önemli faktör olarak görülmelidir.
Hizmet Sağlayıcılar
Bu işletmeler, üreticilere, dağıtıcılara, perakendecilere ve müşterilere hizmet sağlarlar. Hizmet sağlayan işletmeler, özel bilirkişilik/uzmanlık desteği verirler ve tedarik zinciri içerisinde gerek duyulan faaliyetle ile ilgili beceri birikimine sahiptirler. Söz konusu hizmetleri gereksinim sahibi işletmeden daha iyi yapabildikleri için üretici, dağıtıcı, perakendeci ve müşterilerin kendi olanaklarını kullanarak yaptıkları duruma göre daha az maliyetli ve düşük fiyatlı iş çıkartırlar. Genellikle bilinen hizmet sağlayıcıları, taşıma ve depolama işletmeleridir. Bu tür nakliye ve depo firmaları lojistik sağlayıcılar olarak da bilinirler. Finansal hizmet sağlayıcıları ise kredi analizleri yaparlar; kredi verirler ve faturaları tahsil ederler. Bunlar, bankalar, kredi sağlayıcı şirket ve ajanslardır. Bazı servis sağlayıcılar pazar araştırma ve reklam işleri sunarken, diğerleri ürün tasarımı, mühendislik hizmetleri, yasal hizmetler ve yönetim danışmanlığı yaparlar. Diğer hizmet sağlayıcılar ise, bilgi teknolojileri ve veri toplama, saklama ve analiz etme gibi hizmetler verirler. Tüm hizmet sağlayıcı işletmeler, tedarik zincirindeki üretici, dağıtıcı, perakendeci ve müşterilerin rutin ve süregiden faaliyetlerine kimi zaman önemli kimi zaman da önemsiz katkılar ya da katılımlar yaparak onlarla bütünleşirler.
Tedarik zincirinin ne anlama geldiği ya da ne olduğu konusunda evrensel bir kabulün bulunduğunu net olarak söylemek çok zordur. Tedarik zinciri “bir ya da daha fazla birbiri ile ilişkili ürünü kapsayan satın alma, imalat ya da dağıtım faaliyetinden müşterek olarak sorumlu özerk ya da kısmen özerk iş birimlerince oluşturulan bir şebekedir. Tedarik zinciri; üretimde kullanılacak hammadde, yardımcı maddeler ile üretim araçlarının (emek, doğal kaynak, sermaye, teknoloji) bir araya getirilerek üretim noktalarına en uygun maliyet ve koşullarla temini, üretim içi süreçlerde sağlanabilmesi için üretim faaliyetlerinin desteklenmesi, nihai müşterilere en iyi koşullar ve maliyetlerle ürünlerin ulaştırılabilmesi sürecini kapsamaktadır. İşletmelerin tedarik zinciri becerilerini belirleyen kararları alabilmesine yönelik beş farklı ve önemli alan bulunmaktadır. Bunlar: Üretim, envanter, konum, taşıma ve bilgi’yi kapsayan yönlendirici unsurlardır. Bazı yazarlarca performans bileşeni olarak da tanımlanan bu beş alanın, bir tedarik zincirinde ihtiyaç duyulan becerileri (yeterlilikleri) ortaya koyabilmesi etkin bir biçimde yönetilmesini gerektirmektedir. İşletmelerin yeni çalışma yaklaşımı, hızlı değişimde geri kalmama ve belirli işlerde uzmanlık kazanma avantajları elde etmelerine ve rekabette gerek duyulan yeni becerileri öğrenmelerine fırsat yaratmıştır. Kendi depolarında ürünlerini depolayan, kendi araç filoları ile taşıma etkinliklerini yerine getiren işletmeler şimdilerde bu operasyonların gerçekten temel yetenekleri arasında olup olmadığını ya da işi lojistik olan diğer işletmelere bu faaliyetlerini devretmenin (outsource) maliyet etkin bir karar olup olmadığını iyice düşünüp analiz etmek durumundadırlar. Genişletilmiş tedarik zincirlerinde yer alan katılımcıları kapsayan bu üçlü sınıflamayı aşağıdaki gibi de ifade edebiliriz:
• Tedarikçinin tedarikçisi / nihai tedarikçi
• Müşterinin müşterisi / nihai müşteri
• Zincirdeki tüm işletmeye servis sağlayan işletmeler