Genel Vergi Hukuku Ünite 6 Özet
Mükellef haklarını tanımlamak ve haklar içindeki yerini ayırt etmek
Mükellef hakları, vergileme sırasında mükelleflere olumlu ya da olumsuz bir talepte bulunma yetkisi veren ve ihlal edildiğinde hukuki koruma sağlayan haklardır. Mükellef hakları, şüphesiz, kamu hakları içinde yer almaktadır. Ancak bunların bir kısmı mükelleflere koruyucu bir alan yarattıklarından negatif statü hakları olarak değerlendirilirken bir kısmı ise mükelleflere talepte bulunma hakkı sağladığından pozitif statü hakları içinde yer almaktadır. Dolayısıyla genel olarak mükellef haklarının karma nitelik taşıdığı söylenebilir.
Mükellef haklarının kaynaklarını ve bunların niteliklerini açıklamak
Mükellef haklarının kaynakları ülkelerin sosyal ve politik yapısına, hukuk sistemine, kültürel ve demografik özelliklerine göre farklılık gösterebilmektedir. Ancak genel olarak mükellef haklarının kaynakları iki gruba ayrılmaktadır: Birinci grup kaynaklar, anayasa, uluslararası anlaşmalar ve kanunlardan oluşmaktadır. Bu kaynaklarla mükellef hakları konusunda yeni düzenlemeler yapıldığından bunlar temel kaynak niteliğini taşımaktadır. İkinci grup kaynaklar ise mükellef hakları bildirgeleri veya idari düzenlemelerden oluşmakta olup yeni hukuk kuralları getirmediğinden ve sadece var olan hukuku açıkladığından yardımcı kaynak niteliğini taşımaktadır.
Genel mükellef haklarını sayabilmek ve özelliklerini tanımlamak
Genel mükellef hakları, adil, eşit ve saygılı hizmet alma hakkı, bilgi alma hakkı, başvuru hakkı, mükelleflere ilişkin bilgilerin gizliliği hakkı, temsilci kullanma hakkı, özel hayatın gizliliği hakkı ve belirlilik hakkı olarak sayılabilir. Bu haklar vergi kanunlarının uygunluğu, işleyişi ve geçerliliği ile ilgili mükelleflerin görmek istedikleri doğruluk ve etkinliği içerir. Dolayısıyla bu haklara tüm mükellefler sahip olup bunlardan yararlanabilmek için vergileme ile ilgili özel işlem veya durumların varlığı aranmaz.
Özel mükellef haklarını sayabilmek ve özelliklerini tanımlamak
Özel mükellef hakları, vergilendirme sırasındaki haklar, tahsil sırasındaki haklar, idari çözüm yolları sırasındaki haklar, yargılama sırasındaki haklar ve vergi denetimi sırasındaki haklar olarak sayılabilir. Bu haklar vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili ortaya çıkan özel durum ve işlemler sırasında mükelleflere tanınır ve ancak söz konusu durumlarla karşı karşıya gelen mükellefleri ilgilendirir. Dolayısıyla bunlar özel bir durumla karşılaşan veya kendileri ile ilgili bireysel-sübjektif bir işlem yapılan mükelleflerin haklarının korunabilmesi için düzenlenen haklardır.
Mükellef haklarının korunmasına yönelik mekanizmaları açıklamak
Mükellef haklarının korunmasına yönelik mekanizmalar şunlardır:
• Yargı organı kararları: Mükellefler yargı yoluna giderek gelir idaresinin yapmış olduğu işlemlerin hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle iptal ettirebilirler. Ayrıca mükelleflerin Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru imkânı da sağlanmıştır.
• İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi kararları: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nde koruma altına alınan hakların ihlal edilmesi halinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi mükellefler açısından sonuç doğuran kararlar da vererek mükellef hakları koruyabilmektedir.
• Ombudsman kurumu: Mükellef haklarının korunması ve o vergi sisteminin uygulamalarına yönelik şikâyetleri araştırma, eleştirme ve düzeltici işlemler önerme faaliyetlerini yürüterek mükellef haklarının korunmasına katkı sağlamaktadır.
• Mükellef Birlikleri: Sivil toplum kuruluşu olarak mükellef birlikleri, yaptıkları araştırmalar ve yayınlar, verdikleri eğitimler, düzenledikleri seminerler ve basın açıklamaları ile mükellef haklarının korunmasına yardımcı olmaktadırlar.