İlk Ve Orta Çağlarda Türk Dünyası: Türk Devlet ve Toplulukları
Karluklar (627-1212): Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Müslüman ordusunun yanında yer aldılar. Karluklar, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur. Karahanlı Devleti’nin kurulmasında etkili olmuşlardır.
Kırgızlar (840-1207): 840 yılında Uygur Devleti’ni yıkarak Ötüken’de Kırgız Devleti’ni kurdular. XIII. yüzyılda Moğolların, XIX. yüzyılda Rusların egemenliğine giren Kırgızlar, 1991 de bağımsız bir devlet kurdular. Günümüzde de varlığını devam ettiren boylardandır.
Oğuzlar (766-1000): 630-682 yılları arasında Dokuz-Oğuz Kağanlığı altında toplandılar. Daha sonra Kök Türk ve Uygur hâkimiyetine giren Oğuzlar, X. yüzyılda Oğuz Yabgu Devleti’ni kurdular. X. yüzyılın sonlarına doğru İslamiyet’i kabul eden Oğuzlar, Büyük Selçuklu ve Osmanlı gibi kuşatıcı cihanşümul imparatorluklar kurmuşlardır. Romanya’nın Dobruca bölgesinde yaşayan Gagavuzlar (Gök Oğuz) Avrupa’ya göç eden Oğuzların torunlarıdır. Müslüman olan Oğuzlar Türkmen adını almıştır.
Avarlar (558-805): Asya Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra IV. yüzyıl sonlarında, Moğolistan’da kurulmuştur. I. Kök Türk Devleti; Avar Hakanlığı’na son verince Avarlar, batı’ya göç etmiş ve Bayan Han zamanında Orta Avrupa’da devlet kurmuşlardır. İstanbul’u iki kez kuşatan Avarlar, Germen ve Slav sanatlarını etkilemiştir.
İtil (Volga) Bulgar Devleti (680-1391): Büyük Bulgar Devleti’nin yıkılmasından sonra Otuz-Ogurlar’dan bir grup tarafından kuruldu. Ticari ilişkiler sonucu, İslamiyet’le tanışan Bulgarlar, X. yüzyılın ilk yarısında İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Doğu Avrupa’da Türk-İslâm kültürünün temsilcisi olmuşlardır.
Tuna Bulgar Devleti (679-869): Dobruca’nın güneyinde Asparuh (679-702) tarafından kurulmuştur. Boris Han Dönemi’nde (864) Hristiyanlığı resmen kabul etmiştir.
Türgişler (659-766): Emevilerle mücadele ederek Arapların Orta Asya’da hâkimiyet kurmasını engellemiştir. Kendi adlarına para bastırmışlardır.
Hazarlar (630-968): VII ve X. yüzyıllarda Kafkaslar ve Karadeniz’in kuzey düzlüklerinde kurulmuştur. Bizans, Sasani ve Müslüman Araplarla siyasi ilişkilerde bulundular. Doğu Avrupa tarihinde büyük rol oynamış olan Hazarlar, Museviliği benimseyen tek Türk topluluğudur ve Ruslar tarafından yıkılmıştır. Hazar Denizi’nin adı Hazarlardan gelmektedir.