Asya Hun Devleti (MÖ 220-216): Tarihte Türklerin kurduğu ilk teşkilatlı devlet olan Asya Hun Devleti, aynı zamanda Orta Asya tarihinin ilk büyük devletidir(Harita 1.3.). Merkezi, Ötüken’dir. Hunların bilinen ilk hükümdarı, “büyüklük, ululuk ve genişlik” anlamına gelen Şan-yü veya Tan-hu unvanını taşıyan, Teoman’dır.
Teoman döneminde Çin’e akınlar yoğunlaşmış, Çinliler Hun akınlarını engellemek için Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir (Görsel 1.1.) . Çinlilerin savunmaya çok önem verdikleri bu dönemde Mete MÖ 209’da babası Teoman’ı tahttan indirerek Hunların başına geçmiştir. Türk tarihinde yeni ve parlak bir dönem başlatan Mete Han, ordusu-nu Onlu Sistem’e göre teşkilatlandırmış, önce Moğol kökenli Tunguzları ve Yüeçileri egemenlik altına aldıktan sonra Çin İmparatoru’nu ve ordusunu mağlup ederek Çin ülkesini vergiye bağlamıştır. Mete Han’dan sonraki dönemde Hun hükümdarlarının Çinli prenseslerle yaptıkları evlilikler ve bu evliliklerle gelen Çinli diplomat ve ajanların entrikaları sonucunda Hun Devleti zayıflamaya başladı. Çinliler ordularını Hun sistemine göre eğitmesiyle birlikte iç ve dış baskılara dayanamayan Ho-han-yeh, Çin egemenliği altına girerek ülkesini kurtarmak istedi ancak bu durum Hun kurultayında sert tartışmalara yol açtı. Ho-han-yeh ile Çin hâkimiyetini kabullenmeyen ağabeyi Çi-çi arasında anlaşmazlık başladı. Bu mücadeleyi, Çin’in desteğini arkasına alan Ho-han-yeh kazandı. Böylece Hun Devleti, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (MÖ 54).
Bağımsızlık yanlısı Çi-çi önderliğindeki Batı Hunları’na MÖ 36’da Çin İmparatorluğu son verdi. Çin hâkimiyetindeki Doğu Hunları ise sonraları toparlanarak bağımsızlıklarını kazandı ancak taht kavgaları sonucunda Hunlar, Güney ve Kuzey olmak üzere tekrar ikiye ayrıldı. Kuzey Hunları, Sienpilerin baskısına dayanamayarak 155’ten itibaren Moğolistan’ı terk etmek zorunda kaldı. Böylelikle Türk ana yurdundaki Hunların siyasi varlığı sona ermiş oldu. Çin egemenliği altında bulunan Güney Hun Devleti’ne ise Çin İmparatorluğu son verdi (216).