Testislerden sentezlenen, sperma yapımı ve erkeklik karekterlerinin gelişimini sağlayan testosteron; yumurtalıklardan sentezlenen ve dişilik karekterlerinin gelişimini sağlayan östrojen; sarı cisimcik ve gebelikte plasentadan salınan progesteron cinsiyet hormonları olarak adlandırılır.
Erkek Cinsiyet Hormonları
İlaç örnekleri: Testosteron sipionat, enantat ve propionat testosteron esterleridir. Metiltestosteron (yarı-sentetik), boldenon, stanozolol, nandrolon, mibeleron (sentetik) anabolik analoglarıdır.
Etkileri: Temel etkileri erkeklerde üreme organlarının gelişimi, libido ve ikincil seks karekterlerinin (sesin kalınlaşması, kıllanma gibi) gelişmesidir. Anabolik etkileri de söz konusudur. Kemik iliğinde kırmızı kan hücrelerinin (eritrositlerin) yapımını teşvik eder (eritropoyetik etki).
Kullanılmaları: Hayvanlarda tedavi amacıyla kullanılmaları çoğu kez köpeklerle (bazen kedilerle) sınırlıdır. Erkek köpek ve kedilerde libido noksanlığı, semen kalitesinin düzeltilmesi, kriptorşizm, hormonal kıl dökülmeleri, hormonal dengesizliğe bağlı idrar tutamama olguları; dişilerde meme tümörleri ve yalancı gebeliğin tedavisi, kızgınlığın bastırılması amacıyla kullanılır. Hayvanlarda anabolik amaçla kullanımı Türkiye’de yasaktır.
Testosteron Antagonistleri
İlaç örnekleri: Testosteron antagonistlerinin çoğunluğunu sentetik progestinler oluşturur. Delmadinon, megestrol, medroksiprogesteron, siproteron, flutamid başlıcalarıdır.
Etkileri: Gonadotropinlerin salgılanmasını önleyerek veya testosteron reseptörlerini kapatarak testosteronun etkisini önlerler.
Kullanılmaları: Hayvanlarda (özellikle kedilerde) aşırı cinsel isteğin kontrolü ve iyi huylu prostat tümörlerinin sağaltımında kullanılırlar.
Dişi Cinsiyet Hormonları
İlaç örnekleri: Doğal östrojen olarak östradiol spionat, benzoat, valerat (esterleri), sentetik analog olarak etinil östradiol; progesteronun sentetik analogları olarak da altronogest, medroksiprogesteron asetat, megestrol ve delmadinon bulunur.
Etkileri: Servikal mukusun kalınlaşması ile spermin geçişinin engellenmesine, sperma ve yumurtanın döl yatağı ve yumurta kanalında taşınmasının bozulmasına neden olurlar. Ayrıca, progesteron analogları LH’yı baskılayıcı, antiöstrojenik ve plazma testosteronunu düşürücü etki gösterirler.
Kullanılmaları: Östradiol esterleri ve progesteron analogları hayvanlarda gebeliğin önlenmesi veya sonlandırılması amacıyla kullanılır. Östradiol spionat ayrıca, kısırlaştırılmış dişi köpeklerde idrar tutamamanın tedavisi ve yaşlı erkek köpeklerde iyi huylu anal tümörlerin sağaltımında da kullanılır.
Östrojen Antagonistleri
İlaç örnekleri: Klomifen, tamoksifen, nafoksidin.
Etkileri: Östrojen reseptörlerini kapatarak, östrojenlerin hipotalamustaki frenleyici etkilerinin kalkmasına ve fazla miktarda gonadotropin salıverilmesine neden olur.
Kullanılmaları: Klomifen, daha çok insanlarda ovülasyonu teşvik ve dolayısıyla kısırlığın tedavisi için kullanılır. Tamoksifen meme kanseri tedavisinde kullanılır.