I – Koçibey: XVII. yy. devlet adamları arasında padişahlara akıl hocalığı yapmasıyla ün kazanmıştır. Enderun’da iyi bir eğitim görmüş, çeşitli hükümdarların hizmetinde olmuştur. Yazdığı Risale’sinde, Osmanlı Devleti’nin düştüğü kötü durumların sebeplerini açıklar. IV. Murat, onun eserini okumuş, memleketin düzeltilmesi için önemli bilgiler elde etmiştir.
II – Katip Çelebi: XVII. yy’ın bir diğer ünlü ilim adamı da Katip Çelebi’dir. Birçok eseri bulunmaktadır. ”Mizan ü’l-Hakk fi İhtiyarı’l Ahakk” adlı eserinde medreselerin bozulma sebepleri üzerinde durmuştur. Aşağıdaki alıntı bu tespitlerine ait bir örnektir:
”… Ulu Osmanlı Devleti’nin ilk çağlarında Sultan Süleyman Han zamanına gelinceye kadar hikmet ile şeriat ilimlerini uzlaştıran gerçek alimler ün almışlardır. Ebül feth (Fatih) Sultan Mehmed Han Medaris-i Semaniye’yi yaptırıp, kanuna göre iş görülüğp okutulsun diye vakfiyesinde yazmış ve Haşiye-i tecrid ve şerk-i mevakıf derslerinin okutulmasını bildirmiştir. Sonra gelenler ”bu dersler felsefiyattır” diye kaldırıp Hidaye ve Ekmel derslerini okutmayı akla uygun gördüler. Yalnız bunlarla yetinmek akla uygun olmadığından ne Felsefiyat kaldı, ne de ekmel. Bununla Osmanlı ülkesinde ilim pazarına kesat gelip, bunları okutacak olanların kökü kurumaya yüz tuttu.”
(Mizanü-l Hakk; s.21)