İktisada Giriş: Tarımsal Destekleme Fiyatları
Dünyanın pek çok ülkesinde, tarım kesimini kalkındırmak amacıyla tarımsal ürünleri destekleme fiyat politikaları uygulanır. Tarımsal destekleme politikalarının daha çok ülke ekonomisi için kritik ürün niteliği taşıyan çay, tütün, pamuk vb. ürünler için uygulandığı görülmektedir. Tarımsal destekleme fiyatı da aynen asgari ücret düzeyi politikasında olduğu gibi bir taban fiyat uygulamasıdır. Bu uygulama, hükûmetçe belirlenen bir fiyat düzeyinin altında piyasada işlem yapılmasını engellemektedir. Tarımsal destekleme fiyatını çay piyasası yardımıyla örneklendirmeye çalışalım. Öncelikli olarak hükûmetin piyasaya müdahale etmediği ve görünmez elin çalıştığı bir çay piyasası düşünelim. Bu varsayımlar altında, arz ve talep kanunları çerçevesinde elde edilecek çay arz eğrisi (ST) ve çay talep eğrisi (DT) yardımıyla denge çay miktarını ve fiyatını, görünmez el belirleyecektir. Grafik 5.4’e bakıldığına, çay arz ve talep eğrilerinin kesiştiği e1 noktasında dengenin meydana geldiği görülecektir. Bu denge noktasına karşılık gelen denge fiyatı kilogram başına 9 TL iken, denge çay miktarı 135 ton olarak gerçekleşmektedir. Ancak devletin bu fiyat düzeyinde üreticilerin tarımsal yatırım kararlarının olumsuz etkileneceğini düşündüğünü varsayalım. Bu düşüncenin temeli; oluşacak çay fiyatının, çay üretim maliyetlerinin altında olmasından kaynaklandığını düşünelim. Maliyet ve fiyat arasındaki bu fark tarım kesiminde çalışan kişilerin bu ürünü üretmekten vazgeçmesine neden olacaktır. İşte devlet bu kararı etkilemek için oluşan piyasa fiyatının üzerinde bir fiyat belirler. Belirlenen taban fiyat, ürünün piyasa fiyatının artmasına neden olacaktır. Fiyatta meydana gelen bu değişme hem çay talep eğrisi hem de çay arz eğrisi boyunca hareketlenmelere neden olacaktır. Örneğimizi bu açıklamalarla genişletelim. Varsayalım ki, hükûmet çayın kilogram başına taban fiyatını 12 TL olarak açıklasın. Bu yeni fiyat düzeyi, denge fiyatının 3 TL üzerindedir. Fiyat artışı talep edilen çay miktarını 80 tona geriletirken, arz edilen miktarın 190 tona yükselmesine neden olacaktır.
Arz edilen ve talep edilen çay miktarları karşılaştırılacak olursa, (190-80) 110 ton çay fazlalığı oluşacaktır. Yani ekonomide bir artık durumu söz konusudur. Ancak devlet üreticilere bu fiyat düzeyinde satılamayan ürünlerini satın alma sözü verdiği için grafikteki artık bölgesini yok edecek şekilde bir talep yaratarak piyasa temizlenmesini gerçekleştirecektir. Yani devlet 110 ton kadarlık fazlalığın alıcısı olarak piyasaya girecektir. Bu potansiyel alıcıların sayısında bir artış anlamına geleceğinden talep eğrisi sağa kayacaktır. Böylece taban fiyat düzeyinde denge meydana gelecektir. Hükûmetin olmadığı duruma göre hem fiyat düzeyi hem de ekonomide üretilen çay miktarı artacaktır.