Yağmur yağdığında cama damlaların yapıştığını veya yağmurdan sonra yaprakların üzerinde damlacıklar oluştuğunu görürüz. Damlanın cama (Resim 2.14) veya yaprağa (Resim 2.15) yapışmasını, üzerinde düşmeden durmasını ve dağılmadan küreye benzer bir şekilde kalmasını sağlayan kuvvet nedir?
Aynı cins molekülleri bir arada tutan kuvvete tutma (kohezyon) kuvveti denir. Bu kuvvet sıvı moleküllerini birbirine doğru çekerek bir arada tutar ve dağılmasını engeller. Su damlasını bir arada durmasını ve akışkan olmasını sağlayan kuvvet tutma kuvvetidir.
Farklı cins maddelerin birbirine yapışmasını sağlayan etkileşime ise yapışma (adezyon) kuvveti denir. Öyleyse su damlasının yaprağa, çiçek sapına (Resim 2.16) veya cama yapışmasını sağlayan kuvvet yapışma kuvvetidir. Su dolu bir bardakta su moleküllerini bir arada tutan kuvvet tutma kuvveti, bardak ile su molekülleri arasındaki kuvvet ise yapışma kuvvetidir. Daha belirgin örneği musluktaki su damlasında görmekteyiz. Resim 2.17’deki gibi su damlasının musluğa yapışmasını sağlayan kuvvet yapışma kuvveti, su moleküllerinin bir arada durmasını sağlayan kuvvet tutma kuvvetidir.
Su ve cıvanın moleküllerinin bir arada bulunma eğilimi farklıdır. Yapılan araştırmalar cıva molekülleri arasındaki birbirini tutma kuvvetinin su molekülleri arasındaki tutma kuvvetinden büyük olduğunu göstermiştir. İki özdeş ölçekli cam tüpe eşit miktarda birine cıva diğerine de su koyarak gözlemlendiğinde yüzeylerinin Resim 2.18’deki gibi bir görünüm aldığı görülür. Bunun nedenini şimdiye kadar öğrendiklerimizle açıklayalım:
• I’de cıva ile tüp arasındaki yapışma kuvveti, cıva molekülleri arasındaki tutma kuvvetinden küçük olduğu için cıva yüzeyinde tümsek bir görünüm oluşur.
• II’de su ile cam tüp arasındaki yapışma kuvveti, su molekülleri arasındaki tutunma kuvvetinden büyük olduğu için kenarlar yükselerek su yüzeyinde çukur bir görünüm oluşur.
Adezyon ve kohezyon kuvvetlerini öğrendikten sonra şimdi de bu kuvvetlerin etkisi ile oluşan kılcallık ve yüzey gerilimi olaylarını inceleyelim.